Op weg naar een beter begrip van immuniteit tegen tekenbeten

Teken kunnen verschillende ziekten overdragen, waaronder de ziekte van Lyme. Uit onderzoek blijkt dat na herhaaldelijk te zijn blootgesteld aan tekenbeten mensen een lokale reactie krijgen op een tekenbeet. Onderzoekers van het Amsterdam UMC bestuderen deze immuunreactie. Hiermee hopen ze nieuwe manieren te ontwikkelen om de overdracht van ziekteverwekkers te verminderen door bijvoorbeeld een vaccin.

In het voorjaar trekken steeds meer mensen de natuur in om van het mooie weer te genieten. Tegelijkertijd worden ook teken actiever, wat de kans op een tekenbeet vergroot. Teken kunnen verschillende ziekten overbrengen. Hiervan is de ziekte van Lyme de bekendste. Maar ook andere ziekten, zoals tekenencefalitis, of ziekte door de Anaplasma-bacterie en de Babesia-parasiet kunnen via tekenbeten worden overgedragen.

Tekenbeet voorkomen niet genoeg

De teek voedt enkele dagen op de gastheer en valt er daarna af als die volgezogen is met bloed. Tijdens het voeden kunnen ziekteverwekkers overgedragen worden. Als je de teek snel verwijdert wordt de kans kleiner dat de teek ziekten kan overdragen. Daarom is het belangrijk om zelf altijd preventieve maatregelen te nemen, zoals het vermijden van hoog gras, de sokken over de broek te trekken en de tekencheck te doen na een bezoek aan het groen. Ondanks deze maatregelen nemen het aantal tekenbeten, en daarmee ook het aantal tekenbeetziekten, in Nederland de laatste decennia toe. Momenteel is er alleen nog maar voor het tekenencefalitis virus een vaccinatie te krijgen.

Een teek kan dus verschillende ziekten overdragen. Daarom onderzoeken ze in het Amsterdam UMC de mogelijkheid van een vaccinatie tegen de teek. Met een vaccinatie zal een teek, als deze een mens bijt, minder goed of helemaal geen ziekten meer kunnen overdragen. Hiermee zou je mogelijk meerdere tekenziekten tegelijk kunnen voorkomen.

Immuniteit tegen tekenbeten: een biologisch fenomeen

Dieren zoals konijnen en cavia’s kunnen na herhaalde tekenbeten een immuunreactie ontwikkelen tegen de teken zelf. Dit zorgt ervoor dat de teken zich minder goed kunnen voeden en soms zelfs spontaan loslaten of sterven na een beet. Ook zien we daarbij meer roodheid op de plek van de tekenbeet. Uit anekdotische gegevens blijkt dat sommige mensen die vaak aan teken worden blootgesteld – zoals boswachters en buitensporters – een vergelijkbare reactie kunnen vertonen. Ze merken bijvoorbeeld dat hun huid snel rood kleurt en jeukt na een tekenbeet, of dat de teek kort na aanhechting loslaat of zelfs doodvalt. Deze vorm van tekenimmuniteit ontstaat waarschijnlijk doordat het immuunsysteem een reactie ontwikkelt tegen de eiwitten die de teek uitspuugt tijdens het voeden. Deze eerdere onderzoeken suggereren dat een vorm van tekenimmuniteit ook bij mensen kan optreden. Dit onderzoeken ze in het Amsterdam UMC verder.

Het TICK ME-onderzoek

In het TICK ME-onderzoek wordt onderzocht of herhaalde blootstelling aan teken kan leiden tot een afweerreactie bij mensen. Gezonde vrijwilligers, zonder bekende eerdere tekenbeten, worden tot vier keer achter elkaar blootgesteld aan teken die uitgebreid getest zijn en geen ziekten bij zich dragen. De eerste resultaten tonen dat de meeste deelnemers een duidelijke reactie op de tekenbeetplek vertonen. Bijvoorbeeld een rode huid of jeuk. De teken kunnen bij deze vrijwilligers nog wel goed voeden. Dit onderzoek naar tekenimmuniteit bij mensen en de ontwikkeling van een mogelijk anti-tekenvaccin is ook behandeld in het tv-programma NTR Focus. In deze uitzending wordt uitgebreider ingegaan op de impact die tekenbeetziekten kunnen hebben en de wetenschappelijke achtergronden van het onderzoek en de mogelijke impact ervan.

Een vrijwilliger van het onderzoek krijgt een lokale reactie op tekenbeten. © NTR 2025

Vervolgonderzoek TICK REACT: natuurlijke tekenimmuniteit

Uit het TICK ME onderzoek blijkt de lichamelijke reactie van deelnemers op blootstelling aan teken onderling te verschillen. Om beter in kaart te brengen welke eiwitten in het speeksel van de teek het immuunsysteem activeren start binnenkort de vervolgstudie TICK REACT. De studie richt zich op mensen die vaak tekenbeten hebben gehad en daarbij een sterke lokale reactie vertonen. Bijvoorbeeld roodheid, veel jeuk of teken die doodgaan zonder te voeden. Dit zou dus gaan over mensen die mogelijk al een natuurlijke verworven vorm van teken immuniteit hebben. Denk bijvoorbeeld aan boswachters of jagers die veelvuldig tekenbeten krijgen. Door ze bloot te stellen aan teken die geen ziekten bij zich dragen hopen de onderzoekers hun immuunreactie beter te bestuderen. Met bloed- en huidonderzoek kunnen ze vervolgens vaststellen welke afweermechanismen hier een rol spelen.

Met een beter begrip van tekenimmuniteit kunnen de onderzoekers nieuwe manieren ontwikkelen om tekenbeten en de overdracht van ziekteverwekkers te verminderen. Zo wordt er stap voor stap gewerkt aan betere bescherming tegen tekenbeetziekten.

De NTR-focus aflevering over het TICK ME onderzoek is hier terug te kijken. Meer informatie over het onderzoek is te vinden op de Amsterdam UMC Multidisciplinair Lymeziekte Centrum (AMLC) website of door contact op te nemen via tickme@amsterdamumc.nl.