Kunnen mensen immuun worden tegen teken?

Dieren, zoals cavia’s en konijnen, kunnen immuun worden voor tekenbeten en daarmee voor de ziekten die teken overbrengen. Of dit bij mensen ook zo is, gaat Amsterdam UMC vanaf mei 2023 onderzoeken.

‘Als ik al een keer lymeziekte heb gehad, ben ik daar dan tegen beschermd bij een volgende tekenbeet?’ Dat is een veel gestelde vraag op de lymeziektepolikliniek. Helaas is het mogelijk om lymeziekte vaker dan één keer te krijgen. Bij elke nieuwe tekenbeet is er opnieuw het risico op lymeziekte, .

Immuniteit tegen de teek zélf bestaat wel. Deze immuniteit beschermt in meer of mindere mate tegen het krijgen van tekenbeetziekten, zoals lymeziekte en tekenencefalitis. Bepaalde diersoorten, zoals cavia’s en konijnen, blijken immuun te zijn tegen teken en er zijn aanwijzingen dat het kan optreden bij mensen. Amsterdam UMC wil in het TICK ME-onderzoek kijken of ook mensen immuun kunnen worden tegen teken.

Tekenbetenziekten

Teken kunnen verschillende ziekteverwekkers met zich meedragen en overbrengen naar de mens. De bekendste is de Borrelia burgdorferi-bacterie die lymeziekte veroorzaakt. Behalve deze bacterie kan een teek ook andere bacteriën, parasieten en virussen overdragen. Deze ziekteverwekkers veroorzaken verschillende ziekten, zoals anaplasmose, babesiose en tekenencefalitis. Het aantal tekenbeten in Nederland neemt de laatste decennia toe. Hiermee neemt ook de kans op het krijgen van deze tekenbeetziekten toe.

Bloed zuigen

Om van larve uit te groeien tot een volwassen teek heeft een teek drie keer een gastheer nodig om zich met bloed te kunnen voeden. Verschillende dieren kunnen als gastheer dienen, waaronder de mens. Waar een mug in enkele minuten klaar is met zijn bloedmaaltijd, heeft een teek meerdere dagen nodig om zich volledig te voeden.

Om onopgemerkt te blijven zitten, spuugt de teek allerlei eiwitten in de huid. Deze eiwitten zorgen ervoor dat de gastheer geen jeuk of pijn voelt ter plekke van de beet, maar ook dat het bloed niet stolt. Op deze manier kan een teek zich blijven voeden en reageert het lichaam niet met een ontstekingsreactie, zoals dat bijvoorbeeld bij een splinter wel gebeurt. Deze tekeneiwitten vormen de sleutel tot de tekenimmuniteit.

Tekenimmuniteit en antitekenvaccin

Verschillende onderzoeken laten zien dat het oplopen van meerdere tekenbeten kan zorgen voor een afweerreactie in het lichaam tegen tekeneiwitten. Daardoor kan de teek zich niet goed vastbijten en ook geen ‒ of veel minder goed ‒ ziekteverwekkers overdragen. Aanwijzingen voor het optreden van een dergelijke afweerreactie komen uit dieronderzoeken en indirecte bewijzen komen uit onderzoeken in mensen.

Vanuit anekdotisch bewijs is bekend dat mensen die al vaak door teken zijn gebeten, zoals boswachters, het merken als ze opnieuw door een teek worden gebeten. De huid gaat jeuken en kleurt rondom de beet snel rood. Er wordt ook wel eens verteld dat de teken snel loslaten of zelfs doodgaan na de beet. Daarnaast hebben bevolkingsstudies laten zien dat mensen die jeuk of roodheid merken direct na een tekenbeet, minder vaak lymeziekte krijgen dan inwoners van dezelfde regio zonder deze gevoeligheidsreactie op een tekenbeet.

De vraag is nu of tekenimmuniteit inderdaad bij mensen bestaat én welke tekeneiwitten hierbij betrokken zijn. Deze kennis kan worden gebruikt voor het ontwikkelen van een anti-tekenvaccin. Dit vaccin richt zich op de tekeneiwitten en zou meerdere tekenbeetziekten kunnen voorkomen.

Proefpersonen

In het TICK ME-onderzoek gaan wetenschappers kijken of herhaaldelijke blootstelling aan teken kan leiden tot tekenbetenimmuniteit in de mens. Hiervoor worden gezonde, vrijwillige proefpersonen drie tot vier keer blootgesteld aan meerdere teken, de zogenoemde ‘tekenchallenges’. Hiervoor is het Amsterdam UMC op zoek naar die, voor zo ver bekend, niet eerder door teken zijn gebeten om de eindresultaten niet te verstoren. Vanaf mei kunnen de eerste vrijwilligers deelnemen aan het onderzoek. De teken voor het onderzoek komen uit een tekenkolonie die heel grondig is gecontroleerd en vrij van bekende ziekteverwekkers voor de mens. Deze tekenkolonie is al eerder voor ander onderzoek ingezet zonder dat daarbij problemen bij mensen optraden.

Het onderzoek

De teken die nog in het nimfenstadium (zie foto) zijn, worden onder een speciale afgesloten pleister op de huid van de proefpersonen geplaatst. Hier blijven ze meerdere dagen zitten, zoals dat ook zou gebeuren bij een tekenbeet die in de natuur is opgelopen. De verwachting is dat de teken zich minder goed kunnen voeden naarmate de proefpersonen vaker zijn blootgesteld. Dit wordt onderzocht door de gebruikte teken bijvoorbeeld te wegen en bij te houden hoeveel dagen ze vastgebeten hebben gezeten. Daarnaast zal ook bij de vrijwilligers bloed worden afgenomen en een klein hapje uit de huid. Om er achter te komen welke tekeneiwitten betrokken zijn bij de (mogelijke) afweerreactie tegen de teek wordt in het laboratorium het bloed en een kleine stukje huid van de vrijwilligers verder onderzocht. Zo is te ontdekken welke tekeneiwitten door het lichaam van de proefpersonen worden herkend. Deze informatie is nodig voor vervolgonderzoek naar de ontwikkeling van een vaccin tegen teken.

Dit onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt door ZonMw. Voor meer informatie over dit onderzoek kunt u zich wenden tot de onderzoekers via het volgende e-mailadres: tickme@amsterdamumc.nl