Na de ontdekking van de ziekte van Lyme in de Verenigde Staten in de jaren tachtig van de vorige eeuw, werd de lymebacterie ook in Nederland in teken en mensen aangetroffen.
Vanaf 1994 begon het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) het aantal ziektegevallen in Nederland bij te houden. Zowel het aantal tekenbeten als diagnoses van de ziekte van Lyme zijn vanaf 1994 sterk gestegen. Figuur 1 toont de stijging en verspreiding per gemeente in de afgelopen 25 jaar van het aantal diagnoses van de meest voorkomende vorm van de ziekte van Lyme: erythema migrans, de uitbreidende verkleuring van de huid rondom de tekenbeet. Inmiddels lopen we in Nederland jaarlijks anderhalf miljoen tekenbeten op. Daarna ontwikkelen 25.500 mensen een erythema migrans, en hebben 1500 mensen ernstigere verschijnselen van de ziekte van Lyme, zoals klachten aan het zenuwstelsel of gewrichten (zogeheten gedissemineerde lymeziekte). Van deze in totaal 27.000 gevallen van de ziekte van Lyme houden jaarlijks ongeveer 1000 tot mogelijk 2500 mensen aan de ziekte van Lyme toegeschreven klachten over, ook na behandeling met antibiotica (figuur 2 ).
Tekenbeten onder de algemene bevolking
Het totaal aantal tekenbeten onder de Nederlandse bevolking per jaar wordt bijgehouden via periodiek bevolkingsonderzoek. Daarin wordt in een representatieve steekproef aan inwoners van Nederland gevraagd hoe vaak ze in de afgelopen vijf jaar door een teek zijn gebeten. Op basis daarvan wordt het jaarlijkse totaal aantal tekenbeten onder de bevolking geschat.
De rode lijn bovenin figuur 3 toont de metingen sinds 1996. Het aantal tekenbeten per 100.000 inwoners steeg overduidelijk in de afgelopen twee decennia. De bevolkingsgroei kan de toename niet verklaren. In 2017 had 85 procent van de bevolking gedurende de vijf jaar daarvoor helemaal géén tekenbeten gehad, terwijl dit in 1996 nog 94 procent was.
Tekenbeten en de ziekte van Lyme via huisartsenpeilingen
In 1994 is voor het eerst via alle huisartsen in Nederland het aantal consulten voor tekenbeten en erythema migrans-diagnoses gepeild. De huisartsen werd gevraagd op te geven hoeveel patiënten met een tekenbeet of een erythema migrans zij in het afgelopen jaar op hun spreekuur hadden gezien. Op basis daarvan zijn kaarten van Nederland gemaakt met de aantallen per gemeente (figuur 1 ). Deze meting is elke paar jaar herhaald. De landelijke aantallen per hoofd van de bevolking (incidentie) zijn berekend door de huisartsconsulten voor tekenbeten en voor erythema migrans te delen door de grootte van de praktijkpopulaties.
Het aantal erythema migrans-diagnoses in figuur 6 is sinds 1994 bijna vier keer zo hoog geworden. Opvallend is dat het aantal tekenbeetconsulten tot 2009 vrijwel parallel stijgt aan de erythema migrans-diagnoses, maar tussen 2009 en 2014 kortstondig daalt. Mogelijk heeft de intensievere publieksvoorlichting er in die tijd voor gezorgd dat mensen beter wisten hoe ze zelf een teek konden ontdekken en verwijderen. Ook valt op dat het aantal tekenbeten gerapporteerd in de algemene bevolking (de rode lijn in figuur 6 ) tussen 1996 en 2017 minder hard steeg dan het aantal erythema migrans-diagnoses. Mogelijk wordt erythema migrans tegenwoordig sneller opgemerkt en herkend.
In 2010 is de huisartspeiling uitgebreid met alle uitingen van de ziekte van Lyme, dat wil zeggen dat naast erythema migrans gevraagd is naar zogeheten gedissemineerde lymeziekte en blijvende lymeziekte-gerelateerde klachten, om zo de volledige ziektelast in beeld te brengen. Van alle gediagnosticeerde gevallen bleek 95 procent erythema migrans, en vijf procent gedissemineerde lymeziekte. Na vier tot tien procent van alle lymeziektegevallen leken langdurig aanhoudende klachten te ontstaan.
Komt de ziekte van Lyme nu echt meer voor?
Sinds 1994 is het aantal opgemerkte tekenbeten en diagnoses van de ziekte van Lyme sterk toegenomen, wat niet of nauwelijks is toe te schrijven aan de bevolkingsgroei. Mogelijk zijn we meer alert op tekenbeten en de ziekte van Lyme geworden. Ook gaan we in onze vrije tijd meer de buitenlucht in. Het aantal bezoekers van natuurgebieden is sterk toegenomen en daarmee de kans op een ontmoeting met een teek. Ecologisch onderzoek laat echter ook zien dat in dezelfde periode het aantal teken in Nederland sterk is gestegen. Kortom, het is aannemelijk dat de stijging voor een belangrijk deel veroorzaakt is door een daadwerkelijke stijging van het aantal teken in Nederland.
Dit is een ingekorte versie van het originele artikel. Het originele artikel staat in de paperback ‘Lymeziekte’, vanaf 19 april verkrijgbaar via de webshop.
Met een jaarabonnement mis je niets meer! Wil je altijd op de hoogte blijven van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de biowetenschappen? Neem dan een abonnement! Hiermee ontvang je een korting van 40% ten opzichte van de prijs in de webwinkel. Daarnaast betaal je geen verzendkosten bij een abonnement. Het abonnement gaat in per 1 januari van het nieuwe kalenderjaar. Je kunt te allen tijde opzeggen, waarna je alleen nog de cahiers ontvangt die je hebt betaald.
Wil je altijd op de hoogte blijven van nieuwe publicaties, dossiers en lesmaterialen? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief. Wij sturen je maandelijks een overzicht van alle nieuwe content.