De uitingsvormen van de ziekte van Lyme zijn divers. Men hanteert de volgende indeling: vroeg gelokaliseerde (‘op één plek’), vroeg gedissemineerde (‘op meerdere plekken’), en late ziekteverschijnselen (ontstaan na een paar maanden tot jaren). Dit is enigszins arbitrair en deze uitingsvormen kunnen door elkaar heen lopen.
De beet van een teek is meestal pijnloos en de teek laat na verloop van tijd (enkele dagen) vanzelf weer los. Na een tekenbeet kan soms een rood vlekje ontstaan. Als er geen besmetting met de Borrelia-bacterie heeft plaatsgevonden, wordt het vlekje doorgaans niet groter dan een tot twee centimeter, en verdwijnt het binnen enkele dagen tot weken. Heeft er wel een besmetting plaatsgevonden, dan kan de plek geleidelijk groter worden, vaak meer dan vijf centimeter en gemiddeld zo’n tien tot vijftien centimeter in diameter, het zogenoemde erythema migrans. Typisch is dat daarbij centrale verbleking optreedt, zodat er een soort van ring ontstaat, maar dat is lang niet altijd het geval. Vaak blijft het gewoon een vlek (Figuur 1). De rode vlek of ring verdwijnt gewoonlijk spontaan, dus ook zonder behandeling, binnen ongeveer vier weken, maar kan ook langer zichtbaar blijven. Tegelijk met, na of in plaats van een erythema migrans kan soms ook een blauwrode zwelling van enkele centimeters groot ontstaan, meestal aan een oorlel (bij kinderen) of rond de tepelhof (bij volwassenen). Men noemt dit een Borrelia-lymfocytoom en het is een goedaardige reactie van het lichaam op de infectie (Figuur 1) die vooral bij kinderen voorkomt.
Vroege gedissemineerde lymeziekte
Als de erythema migrans na enkele weken tot maanden spontaan is verdwenen, kan deze worden gevolgd door een infectie die zich verspreidt over het lichaam. Dat kan in het begin een grieperig gevoel zijn met lichte koorts, spierpijn, geringe hoofd- of nekpijn, vermoeidheid, nachtelijk zweten en gezwollen lymfeklieren. Ook kan dezelfde rode huidafwijking op een andere plek ontstaan of kunnen meerdere huidafwijkingen verspreid over het lichaam worden ontdekt. De infectie kan zich verder uitbreiden naar het zenuwstelsel, zelfs al enkele dagen tot weken na de tekenbeet. In medische jargon spreekt men dan van lymeneuroborreliose. Meestal ontstaat dan een lichte hersenvliesontsteking (meningitis), die vaak samengaat met een ontsteking van de hersenzenuwen (neuritis cranialis) of de ruggenmergzenuwen (radiculitis). Bij een ontsteking van de hersenzenuwen kan de zevende hersenzenuw (nervus facialis) uitvallen en ontstaat er een verlamming van het aangezicht waarbij één ooglid niet sluit en aan dezelfde kant de wenkbrauw en mondhoek niet kunnen worden opgetrokken. Soms is deze verlamming dubbelzijdig, of zien mensen dubbel doordat een van hun oogspierzenuwen is uitgevallen.
Een ontsteking van een ruggenmergzenuw kan pijn veroorzaken in een arm of been of in de romp, en gaat al dan niet gepaard met krachtverlies en een doof, tintelend gevoel. Krachtverlies en tintelingen kunnen in meerdere ledematen tegelijkertijd optreden.
Onder de vroege verschijnselen van een gedissemineerde Borrelia-infectie behoren ook gewrichtsontstekingen. Deze treden doorgaans op binnen enkele maanden na de tekenbeet of erythema migrans, en beginnen gewoonlijk met een meer of minder pijnlijke duidelijke zwelling van één of enkele grote gewricht(en), dikwijls de knie. De duur van de zwelling varieert van dagen tot enkele maanden en kan wisselen van intensiteit.
Ook ernstige hartafwijkingen komen voor bij een Borrelia-infectie, maar die zijn vrij zeldzaam. De meest voorkomende hartafwijking is een stoornis in de banen die de prikkels geleiden tussen de boezems aan de bovenkant van het hart en de kamers onder in het hart. Door de geleidingsstoornis kan de hartslag zo traag worden dat men flauwvalt.
Bovenbeschreven afwijkingen kunnen bij volwassenen en kinderen voorkomen. Wat bij kinderen iets vaker voorkomt dan bij volwassenen zijn tijdelijke uitval van de zevende hersenzenuw (nervus facialis) en gewrichtsontsteking.
Late lymeziekte
Alle eerdergenoemde verschijnselen kunnen een meer chronisch karakter krijgen als uiting van een blijvende, hardnekkigere vorm van de ziekte van Lyme. Een duidelijke grens tussen het vroege en het late stadium is er niet. De meest bekende late uiting van de ziekte van Lyme aan de huid is acrodermatitis chronica atroficans. Hierbij wordt de huid aan het uiteinde van de ledematen, vooral de benen, rood tot paars. In het begin (de eerste maanden) is de huid vaak iets verdikt en voelt warm aan, maar na enkele maanden tot zelfs jaren wordt de huid juist dunner, zo dun als papier (atrofisch) (Figuur 1). Dit komt nauwelijks tot niet voor bij kinderen. Lees meer in het artikel ‘Wat zijn de late verschijnselen van lymeziekte’.
Dit artikel is een verkorte versie van het origineel, dat te lezen is in de paperback ‘Lymeziekte’.
Met een jaarabonnement mis je niets meer! Wil je altijd op de hoogte blijven van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de biowetenschappen? Neem dan een abonnement! Hiermee ontvang je een korting van 40% ten opzichte van de prijs in de webwinkel. Daarnaast betaal je geen verzendkosten bij een abonnement. Het abonnement gaat in per 1 januari van het nieuwe kalenderjaar. Je kunt te allen tijde opzeggen, waarna je alleen nog de cahiers ontvangt die je hebt betaald.
Wil je altijd op de hoogte blijven van nieuwe publicaties, dossiers en lesmaterialen? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief. Wij sturen je maandelijks een overzicht van alle nieuwe content.