Testen op de ziekte van Lyme

Geen producten in de winkelwagen.

31 maart 2021
normaal verdiepend
15 minuten

Testen op Lymeziekte: matig of maatwerk?

De auteurs

Afhankelijk van de symptomen van de patiënt, kan het nodig zijn om laboratoriumonderzoek naar de ziekte van Lyme te doen. We verdelen dit grofweg in twee groepen: directe en indirecte tests. Directe tests worden gebruikt om de aanwezigheid van de Borrelia-bacterie zelf te onderzoeken. Indirecte tests meten de afweerreactie die de Borrelia-bacterie bij iemand oproept.

Directe tests

Voor veel andere bacteriële infecties wordt gebruikt gemaakt van een kweek (vermenigvuldiging van de bacterie in het laboratorium) als directe test. Helaas is deze methode erg onpraktisch voor het vaststellen van de ziekte van Lyme: Borrelia-bacteriën groeien slechts in speciaal vloeibaar medium, en zelfs daarin gaat dit erg langzaam. Het kan soms acht weken duren voordat we een definitieve uitslag van een Borrelia-kweek kunnen geven. Om die reden gebruiken we deze kweekmethode eigenlijk alleen om bacteriën voor wetenschappelijke experimenten te verkrijgen.

De tweede en meest gebruikte directe test voor de ziekte van Lyme is het aantonen van het DNA van de Borrelia-bacterie via een polymerasekettingreactie (PCR). Met een PCR wordt het eventueel aanwezige Borrelia-DNA in het patiëntmateriaal vermenigvuldigd, zodat het meetbaar wordt in speciale analyseapparatuur. Alleen als er voldoende Borrelia­-DNA aanwezig is, detecteert deze analyseapparatuur een signaal en is de test positief. Deze test moet onder goed gecontroleerde omstandigheden worden uitgevoerd, om besmetting met DNA vanuit de omgeving te voorkomen. Dat kan leiden tot fout-positieve testuitslagen. De PCR wordt betrouwbaar uitgevoerd op materialen zoals een stukje huid of gewrichtsvocht, maar is helaas nog ongevoelig als deze op ander materiaal zoals bloed wordt uitgevoerd: dit geeft een te hoog risico op een fout-negatieve uitslag. Er wordt op dit moment onderzoek gedaan met cfDNA (cell-free DNA), in feite fragmenten (Borrelia-)DNA in de bloedbaan. Er zijn aanwijzingen dat deze techniek gevoeliger is dan de normale PCR, maar er is meer onderzoek nodig voordat deze echt gebruikt kan worden voor het vaststellen van de ziekte van Lyme bij patiënten (figuur 1).

 

Figuur 1. Op verschillende manieren kan worden gezocht naar tekenen van een infectie met de Borrelia-bacterie. Men kan zoeken naar de Borrelia-bacterie zelf, of naar stoffen die door het lichaam in reactie op de bacterie worden geproduceerd. Welke methode geschikt is, verschilt per patiënt en vergt een medische afweging. © Jos van den Broek & Ewoud Baarsma

Indirecte tests

De meest gebruikte indirecte testmethode is een serologische bloedtest. Hierbij wordt het bloed van de patiënt onderzocht op de aanwezigheid van antistoffen tegen de Borrelia-bacterie. Om voldoende betrouwbaarheid te verkrijgen, moeten er niet één, maar twee antistoftests gedaan worden: een screeningstest (vaak een ELISA, Enzyme Linked Immuno Sorbent Assay) gevolgd door een confirmatietest (vaak een immunoblot/Western blot) (figuur 1).

Ondanks deze zorgvuldige manier van testen, zijn medische tests helaas nooit perfect. Soms zit een test ernaast: de ziekte kan worden gemist (fout-negatieve uitslag), of een gezond persoon wordt ten onrechte als ziek aangemerkt (fout-positieve uitslag). Dat geldt ook voor de Borrelia-antistoftest. Vroeg in het beloop van de ziekte van Lyme produceert het afweersysteem vaak nog geen antistoffen. Bij mensen met een erythema migrans heeft zelfs bijna de helft nog geen meetbare antistoffen in het bloed.

De gevoeligheid van de antistoftests neemt sterk toe als de klachten langer duren. Als iemand al enkele maanden klachten heeft, maar er zijn geen Borrelia-antistoffen meetbaar, dan is het naar de huidige stand van de wetenschap niet waarschijnlijk dat iemand de ziekte van Lyme heeft. Uiteraard is de aard van de klachten dan ook belangrijk en er bestaan natuurlijk uitzonderingen, waarmee artsen rekening moeten houden.

Betekent een positieve antistoftest dan altijd dat je de ziekte van Lyme hebt? Nee, gelukkig niet. Zo’n vijf tot tien procent van de Nederlandse bevolking heeft een positieve Borrelia-antistoftest zonder ziekteverschijnselen. Als iemand namelijk eenmaal antistoffen tegen een bepaalde ziekteverwekker heeft, blijven deze vaak langdurig aanwezig. Zo kunnen positieve antistoftests voor de ziekte van Lyme ook voorkomen bij mensen die ooit een beet van een geïnfecteerde teek hebben gehad zonder ziek te zijn geworden, bij mensen die ooit de ziekte van Lyme hebben gehad of bij mensen met zogenaamde kruis-reagerende antistoffen.

Bovengenoemde omstandigheden maken duidelijk dat het belangrijk is om te bedenken wanneer testen op de ziekte van Lyme zinvol is en dat de arts de uitslag moet interpreteren in relatie tot de duur en de aard van de klachten van de patiënt. Diagnostiek naar de ziekte van Lyme is dan ook vaak maatwerk.

Cellulaire tests

Er wordt veel onderzoek gedaan naar nieuwe manieren om op Lymeziekte testen. Een vorm van testen die al langere tijd wordt aangeboden via commerciële laboratoria in het buitenland is de zogeheten ‘cellulaire test’. De betrouwbaarheid van deze cellulaire tests was echter nog nooit in een grondige, onafhankelijk uitgevoerde wetenschappelijke studie met duidelijk omschreven patiëntengroepen uitgevoerd. Om die reden hebben wetenschappers van Amsterdam UMC, het Radboudumc en het RIVM de VICTORY-studie uitgevoerd, waarvan de resultaten eind vorig jaar zijn gepubliceerd in The Lancet Infectious Diseases. In de animatiefilm hieronder worden de resultaten van de studie uitgelegd.

© Victory Study

 

Andere manieren van testen

Zoals gezegd schiet de huidige manier van testen soms tekort. Zo zijn tests onvoldoende betrouwbaar als de ziekte nog maar net ontstaan is. Ook kunnen de huidige tests niet goed onderscheid maken tussen iemand die in het verleden de ziekte van Lyme heeft gehad, al of niet met verschijnselen, en iemand met een langdurige Borrelia-infectie. Tot slot bestaat er onder sommige patiënten onrust dat tests bepaalde uitingsvormen van de ziekte van Lyme missen, alhoewel hier wetenschappelijk weinig aanwijzingen voor zijn. Mede daarom worden er andersoortige tests aangeboden door laboratoria in binnen- en buitenland. Vaak zijn die tests niet, of niet goed onderzocht en is het onduidelijk wat de testuitslag betekent.  Voorbeelden hiervan zijn de VEGA-test, bioresonantie, levendbloedanalyse, CD57+-test of meer recentelijk de fagentest. Er bestaat op dit moment geen wetenschappelijk bewijs dat deze tests betrouwbaar zijn. In sommige gevallen is de onbetrouwbaarheid zelfs wetenschappelijk aangetoond (levendbloedanalyse), of ontbreekt een aannemelijk biologisch werkingsmechanisme (bioresonantie). Dergelijke tests worden dan ook ontraden: het risico op een onbetrouwbare uitslag is te groot.

Dit artikel is een verkorte versie van het origineel, dat te lezen is in de paperback ‘Lymeziekte’. Het boek is als PDF gratis te downloaden vanaf onze website. 

Over de auteurs

Ewoud Baarsma
Arts-onderzoeker VICTORY-studie, Amsterdam UMC, locatie AMC
Alex Wagemakers
Arts-microbioloog, streeklab Haarlem, Laboratorium voor medische microbiologie
Abonnement

Mis nooit meer een publicatie

Met een jaarabonnement mis je niets meer! Wil je altijd op de hoogte blijven van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de biowetenschappen? Neem dan een abonnement! Hiermee ontvang je een korting van 40% ten opzichte van de prijs in de webwinkel. Daarnaast betaal je geen verzendkosten bij een abonnement. Het abonnement gaat in per 1 januari van het nieuwe kalenderjaar. Je kunt te allen tijde opzeggen, waarna je alleen nog de cahiers ontvangt die je hebt betaald.

Jaarabonnement
Drie keer per jaar krijg je onze boeken automatisch thuisgestuurd. Zo bespaar je flink op de losse verkoopprijs en blijf je altijd op de hoogte.
Bekijk abonnement

Nooit meer iets missen?

Wil je altijd op de hoogte blijven van nieuwe publicaties, dossiers en lesmaterialen? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief. Wij sturen je maandelijks een overzicht van alle nieuwe content.

Schrijf je in