Bij een rode vlek op de huid na een tekenbeet is de reden voor behandeling duidelijk. Maar wat te doen bij een tekenbeet zonder klachten? Wanneer wordt gekozen voor een kuur van 10 dagen of 30 dagen? Wat zijn de redenen om voor antibiotica via een infuus te kiezen? En welke aanpak is verstandig als er na de behandeling klachten blijven? In veel gevallen zal het behandelen van klachten na een tekenbeet maatwerk zijn.
Teken dragen soms de Borrelia-bacterie over die de ziekte van Lyme veroorzaakt. Afhankelijk van de regio in Nederland verschilt het percentage geïnfecteerde teken; dit is gemiddeld 20% en verschilt per regio van 5 tot 50%. Lang niet elke beet van een geïnfecteerde teek leidt tot een infectie. Wel neemt het risico op overdracht toe als de teek langere tijd in de huid vastgebeten is. Gemiddeld is er 2,5% kans om de ziekte van Lyme te krijgen na een tekenbeet. In een Amerikaans onderzoek waar één groep patiënten antibiotica kreeg en de andere groep een placebo, werd onderzocht of klachten kunnen worden voorkomen met één dosis antibiotica (profylaxe). Deze profylaxe werd binnen 72 uur na het verwijderen van een teek die langer dan 24 uur vastzat toegediend. Uit dit onderzoek bleek dat de profylaxe na een tekenbeet de kans op het ontwikkelen van symptomen vrijwel geheel voorkomt. Een nadeel van deze profylaxe is dat er 36 mensen behandeld dienen te worden met antibiotica om één geval van de ziekte van Lyme te voorkomen. De huidige richtlijn in Nederland adviseert huisartsen om profylaxe binnen 72 uur te overwegen bij teken die na meer dan 24 uur zijn verwijderd. Meer onderzoek naar de effectiviteit van deze aanpak in de Nederlandse situatie loopt momenteel. Als de resultaten hiervan bekend zijn zullen de adviezen zo nodig aangepast worden.
De meest voorkomende verschijningsvorm van de ziekte van Lyme is erythema migrans, een zich uitbreidende rode/blauwe-rode vlek. We spreken dan van vroege gelokaliseerde lymeziekte. Het lichaam is meestal goed in staat om de bacterie op te ruimen zonder antibiotica, maar behandeling met antibiotica snel na het verschijnen van de vlek verkort de ziekteduur en helpt latere complicaties te voorkomen. Hiervoor wordt een kuur van 10 dagen doxycycline aanbevolen. Bij kinderen tot 9 jaar kan doxycycline de bot- en tandontwikkeling verstoren; dan wordt amoxicilline aanbevolen. Langere behandeling met antibiotica gedurende 14 of 21 dagen gaf geen verbetering wat betreft late complicaties of falen van de behandeling.
De ziekte van Lyme kan veel organen aandoen. De bacterie kan zich namelijk verspreiden (dissemineren) over het lichaam. Bij klachten van gedissemineerde lymeziekte, zoals Lyme-artritis (een gewrichtsontsteking) of acrodermatitis chronica atroficans (ACA, een chronische huidontsteking), wordt een behandeling van 30 dagen doxycycline gegeven. Bij infectie van het centrale zenuwstelsel (zoals hersenvliesontsteking) bleek het toedienen van ceftriaxon per infuus het meest effectief. Ook wordt ceftriaxon gebruikt bij ontsteking van de hartspier of een terugkerende gewrichtsontsteking. Voor vroege lokale verschijningsvormen is behandeling met antibiotica via infuus niet beter dan antibiotica in tabletvorm.
Een deel van de lymepatiënten kan klachten houden na behandeling met antibiotica. Zo kan het erythema migrans zichtbaar blijven of kan er opnieuw gewrichtsontsteking ontstaan. De behandelaar moet dan bepalen of dit berust op een aanhoudende infectie door de Borrelia-bacterie, een aanhoudende afweerreactie van het lichaam ondanks doden van alle Borrelia-bacteriën, of door blijvende schade aan de weefsels. Allereerst zal worden nagegaan of de eerste behandeling wel de aanbevolen behandeling was, en of deze op de juiste manier werd ingenomen.
Het beloop van de antistoffen in het bloed geeft helaas geen informatie of de infectie voldoende behandeld is. In het geval van een zichtbare afwijking aan de huid of een gewricht kan er (opnieuw) huid of gewrichtsvocht onderzocht worden. Het kan gebeuren dat de aanbevolen behandeling niet aanslaat, en dat de kenmerkende symptomen van de ziekte van Lyme (bijvoorbeeld een huidafwijking, een zenuw- of gewrichtsontsteking) blijven bestaan. In dat geval zal de antibiotische behandeling worden herhaald.
Aanpak bij klachten na eerdere antibiotische behandeling voor lymeziekte. © Jos van den Broek, gebaseerd op figuur 4.2 van CBO richtlijn 2013
Als er eerst verbetering of genezing is opgetreden en er later opnieuw tekenen van de ziekte van Lyme optreden, bijvoorbeeld een nieuw erythema migrans of een Lyme-artritis, kan dat ook zijn veroorzaakt door een nieuwe infectie door een nieuwe tekenbeet. Een eerdere besmetting geeft bij de ziekte van Lyme namelijk geen bescherming tegen nieuwe infecties. Bij zo’n re-infectie door een nieuwe tekenbeet kan er op dezelfde manier behandeld worden als bij de eerste infectie.
Een kleine groep mensen houdt echter chronische klachten na de behandeling van de oorspronkelijke infectie. Vaak zijn de oorspronkelijke symptomen (zoals een erythema migrans) dan wel verdwenen, maar blijven er langdurige pijnklachten, vermoeidheid of cognitieve problemen zoals concentratieproblemen, geheugenproblemen, woordvindstoornissen en overprikkeling. De benadering van deze aanhoudende klachten wordt besproken in dit artikel.
Bestel de paperback Lymeziekte (2021) met een bundeling van het meest actuele onderzoek rondom teken en Lyme.