Hoe werkt alcohol in het lichaam?

Een half uur na de eerste slok heeft alcohol alle uithoeken van het lichaam bereikt. Wat is het effect? Hoe snel verdwijnt alcohol weer uit het lichaam? En waarom is de een gevoelig voor alcohol en merkt de ander er minder van?

Via het slijmvlies in de mond, slokdarm, maag en dunne darm wordt alcohol in het bloed opgenomen. Het bloed verspreidt de alcohol over het hele lichaam, inclusief de hersenen. Slechts een klein deel van de alcohol komt niet in het bloed terecht, dankzij het first pass-effect. In de darmwand, de maag en in de lever wordt namelijk al direct een deel van de alcohol afgebroken.

Op een lege maag wordt alcohol veel sneller in het bloed opgenomen. De sterkte en de soort drank zijn ook van invloed op de snelheid waarmee alcohol in het bloed belandt. Drank met een alcoholpercentage van zo’n 20-30 procent en drank met koolzuur worden het snelst in het bloed opgenomen.

Afbraak alcohol in de lever

Wanneer de alcohol is opgenomen in het bloed, werkt het lichaam hard om deze lichaamsvreemde giftige stof af te breken en om te zetten in onschadelijke verbindingen. De lever neemt het merendeel voor zijn rekening, circa 80 procent. Dat gebeurt in twee stappen. Eerst zet het enzym alcoholdehydrogenase (ADH) ethanol om in acetaldehyde. Acetaldehyde is eveneens een giftige en kankerverwekkende stof die veel vervelende effecten heeft, zoals hoofdpijn, duizeligheid en hartkloppingen. Vervolgens zet een ander enzym, aldehydedehydrogenase (ALDH), acetaldehyde om in azijnzuur, dat via de urine het lichaam verlaat.

Omzetting van alcohol in de lever naar een onschadelijke stof (azijnzuur) die via de urine het lichaam verlaat. © Stichting BWM

Leververvetting door alcohol

De lever kan maar een beetje alcohol tegelijk afbreken, gemiddeld tien gram per uur, en kan geen alcohol opslaan. Alcohol die niet meteen kan worden verwerkt, wordt via het bloed over het lichaam verspreid. De lever verwerkt de alcohol in een constant tempo. Dit tempo wordt bepaald door de beschikbaarheid van het enzym ADH en kan niet worden versneld door bijvoorbeeld slaap of koffie. De lever kan bovendien niet alles tegelijk. Zolang de lever bezig is om alcohol af te breken kan hij geen vet verbranden. Het vet wordt tijdelijk in de levercellen opgeslagen, met leververvetting of erger tot gevolg. Het afbreken van een standaardglas alcohol duurt gemiddeld anderhalf uur. Dat wil zeggen dat iemand die op een avond zes glazen drinkt en daarna acht uur slaapt, de volgende dag nog steeds alcohol in het bloed heeft.

Effect alcohol op hersenen en gedrag

Alcohol is een stof die inwerkt op processen in de hersenen en heeft daardoor invloed op emoties, waarneming, denken en gedrag. Alcohol beïnvloedt de signaaloverdracht van de ene naar de andere hersencel. Deze signaaloverdracht vindt plaats via neurotransmitters: stoffen die de activiteit van een hersencel stimuleren of remmen. Alcohol beïnvloedt verschillende neurotransmittersystemen. Het prettige euforische gevoel na het drinken van alcohol, komt vooral doordat de hersenen meer dopamine afgeven na gebruik van alcohol. Dit verklaart ook waarom alcohol zo’n sterk verslavende stof is.

Naast dopamine zijn vooral gamma-aminoboterzuur (GABA) en glutamaat van belang. Deze twee stoffen zorgen voor het ontspannende, ontremmende en verdovende effect van alcohol. GABA is een remmende neurotransmitter. Alcohol activeert die remmende werking, waardoor zenuwcellen minder actief worden. Glutamaat is een stimulerende neurotransmitter. Alcohol zorgt dat glutamaat minder actief wordt, waardoor ook de zenuwcellen minder actief worden. In alle delen van de hersenen bevinden zich zenuwcellen die gevoelig zijn voor GABA en glutamaat, waardoor alcohol dempende effecten heeft op alle hersenfuncties.

Gevolg van het effect van alcohol op GABA en glutamaat is dat er minder prikkels worden overgedragen. Hoe meer alcohol er in de hersenen komt, des te minder goed de hersenen werken. Dat heeft veel verschillende gevolgen: de motoriek wordt slechter, de waarneming wordt minder, geheugenfuncties en beoordelingsvermogen nemen af en er kunnen stemmingsproblemen ontstaan.

Effecten per glas alcohol

In kleine hoeveelheden leidt het verdovende effect van alcohol tot ‘losser’ gedrag, omdat als eerste de remmingen afnemen. Bij grotere hoeveelheden alcohol worden de effecten steeds sterker en kunnen mensen onbeheerst worden of juist versuft raken. Uiteindelijk werkt alcohol ook in op de delen in de hersenen die zorgen voor vitale functies, zoals de ademhaling. Daardoor kan een grote hoeveelheid alcohol leiden tot coma en zelfs tot de dood.

Hoewel de effecten van alcohol per persoon verschillen, is er wel een beeld te schetsten van de effecten. Gemiddeld zorgt een standaardglas alcohol (tien gram ethanol) voor een verhoging van het promillage, oftewel de alcoholconcentratie in bloed, met 0,2 promille bij mannen en 0,3 promille bij vrouwen.

Effect van het aantal glazen alcohol op het lichaam en gedrag. Bron: Trimbosinstituut © Stichting BWM.

Verschillen in werking van alcohol

De een kan na een paar glazen al dronken zijn, terwijl een ander er vrijwel niks van merkt. Dat verschil wordt vooral bepaald door leeftijd, geslacht, lengte, gezondheid, gewenning, medicijngebruik en genetische aanleg.

• Werking alcohol bij jongeren
  Jongeren kunnen minder goed tegen alcohol omdat ze kleiner en lichter zijn dan volwassenen. Ze hebben minder lichaamsvocht waarover de alcohol zich kan verdelen, waardoor ze na een gelijk aantal glazen een hoger alcoholpromillage hebben dan volwassenen. Vaak hebben ze ook minder ervaring met alcohol, waardoor ze nog geen of weinig tolerantie hebben opgebouwd. Toch merken jongeren die drinken niet dat de alcohol hen snel beïnvloedt. Ze worden niet moe van alcohol en voelen minder goed aan dat ze dronken worden. Dat komt vermoedelijk doordat hun kleine hersenen (cerebellum) nog niet volledig zijn ontwikkeld. Jongeren kunnen wel ineens heel dronken zijn, zonder dat zij eerst met een dubbele tong praten of zwalkend lopen.
• Vrouwen
  Vrouwen zijn over het algemeen kleiner en lichter dan mannen, hebben een lager vochtgehalte en een hoger vetpercentage. Bovendien hebben vrouwen een minder sterk first pass-effect. De concentratie alcohol in een vrouwenlichaam loopt daardoor, vergeleken met een mannenlichaam, sneller op en blijft langer hoog. Daarnaast kan ook de overgang bij vrouwen invloed hebben op de opname van alcohol, doordat tijdens de overgang het vetpercentage toeneemt, terwijl het vochtgehalte afneemt. Een hoeveelheid alcohol die eerder weinig effect had, kan daarom na de overgang veel meer effect hebben en eerder leiden tot dronkenschap.
• Vijftigplussers
  Naarmate mensen ouder worden, neemt hun gevoeligheid voor alcohol en voor de schadelijke gezondheidseffecten ervan toe. Dat heeft te maken met een aantal lichamelijke veranderingen bij het ouder worden: het vochtpercentage in het lichaam neemt af, waardoor de concentratie alcohol in het lichaam sneller toeneemt; het zenuwstelsel wordt gevoeliger voor de effecten van alcohol; het lichaam kan alcohol minder snel afbreken doordat maag, lever en nieren trager werken. Bovendien gebruiken relatief veel vijftigplussers medicijnen. Medicijnen kunnen het effect van alcohol verminderen of juist versterken.
• Lage tolerantie en Asian flush
  Sommige mensen hebben een lage alcoholtolerantie. Dat kan het gevolg zijn van genetische aanleg, waardoor hun lichaam sterker op alcohol reageert of die stof minder snel afbreekt. Zo heeft bijvoorbeeld de helft van de Japanners, 35 procent van de Chinezen en 40 procent van de Vietnamezen en Indonesiërs een minder efficiënt ADH- of ALDH-enzymsysteem. Al na weinig alcohol is er daardoor een grote hoeveelheid acetaldehyde in het bloed aanwezig, wat zorgt voor klachten zoals hoofdpijn, duizeligheid, hartkloppingen, benauwdheid, zweten en misselijkheid – en een rood en warm gezicht, dat ook wel de Asian flush wordt genoemd. Bij Europeanen en Amerikanen ligt het percentage mensen met een minder efficiënt ADH- of ALDH-enzymsysteem veel lager.
• Hoge tolerantie en verslavingsrisico
  Wie veel alcohol drinkt zonder daar veel van te merken, heeft een hoge tolerantie voor alcohol. Een hoge tolerantie kan het gevolg zijn van genetische aanleg of van gewenning, waardoor de drinker minder merkt van een hoog alcoholpromillage of alcohol sneller afbreekt. Een hoge tolerantie kan er ook op duiden dat het lichaam gewend is geraakt aan het verwerken van grote hoeveelheden alcohol. Een hoge tolerantie klinkt prettig, maar de schade in het lichaam is er niet minder door. Bovendien ontbreekt de natuurlijke rem om op tijd te stoppen met drinken. Mensen met een hoge tolerantie lopen meer risico op verslaving en orgaanschade.

Dit artikel komt uit de paperback Alcohol. Bestel de paperback nu via de webshop!