‘Zelfs de stad is natuur’

Een spectaculaire vogel als de slechtvalk ziet in het gebouw van het Erasmus Medisch Centrum gewoon ‘een rots waarop je prima naar prooien kan speuren’. Dus waarom zou een bioloog de stad niet kunnen zien als één van de vele mogelijke habitats voor planten en dieren? ‘De stad is net zo hard natuur als het buitengebied’, zegt de oprichter van het Bureau Stadsnatuur Rotterdam, professor Jelle Reumer. ‘Sterker nog: in de stad vind je meer biodiversiteit dan in het agrarisch gebied. Dat lijkt tegenwoordig meer op een groene woestijn!’

Een eiland van rotsen

‘Stadsnatuur is de laatste decennia een zeer serieus onderzoeksgebied geworden voor biologen’, zegt Reumer. ‘De Duitse plantendeskundige Herbert Sukopp heeft in de jaren zeventig van de vorige eeuw pionierswerk verricht, bij zijn studie van de planten in Berlijn. Sukopp leefde door De Muur op een westers eiland in een communistische oceaan. De enige natuur die hij makkelijk kon bestuderen was de natuur in zijn stad. Op die manier kwam hij er noodgedwongen achter dat er in zijn stad eigenlijk heel veel te beleven viel voor een ecoloog.’
Inmiddels hebben verschillende steden in Nederland stadsecologen in dienst. ‘In Rotterdam hadden we het wat dat betreft in het begin wel net iets lastiger’, denkt Reumer. ‘De Rotterdamse binnenstad is heel modern, met veel glas en beton. En Rotterdam is natuurlijk beroemd vanwege de niet-lullen-maar-poetsen mentaliteit. Met bijvoorbeeld het Havenbedrijf hebben we dan ook best strijd gehad. Die zaten er helemaal niet op te wachten dat wij kwamen zeuren over een rugstreeppad, wanneer zij ergens wilden uitbreiden.’

De stad als biologisch habitat

‘Voor biologen is het volstrekt normaal dat je een giraffe niet op Groenland zoekt, maar in Afrika’, zegt Reumer. ‘Maar waarom zou je er dan ineens wél moeilijk over gaan doen om een stad natuur te noemen. De stad is gewoon één van de vele mogelijke habitats waar verschillende planten of dieren zich wel of niet thuis kunnen voelen. Voor een slechtvalk, een gierzwaluw en een huismus, maar ook voor een steenbreekvaren of een andere plant die van rotsen of stenen houdt is de stad een volstrekt normaal habitat.’
Zelfs binnen een stad zie je nog veel variatie in de natuur. Reumer: ‘Aan de noordkant van de Maas ligt veen. Daar vind je dus een heel andere plantengemeenschap dan aan de zuidkant, waar de bodem oorspronkelijk uit klei bestaat. Op de taluds van het spoor rond het Centraal Station is het weer een ander verhaal. Daar ligt zand dat is aangevoerd van de Utrechtse heuvelrug. En daar vind je dus ook de planten die bij de stuwwal van de Utrechtse Heuvelrug horen. Of dat zand daadwerkelijk tienduizend jaar terug is opgestuwd door een gletsjer, of dat het nog maar enkele tientallen jaren geleden is aangevoerd met een vrachtwagen, dat zal die plantjes een biet zijn.’

De zeldzame slechtvalk laat zich steeds meer zien in stedelijke omgevingen. Foto: Henk E. Groenewoud

Leren van stadsnatuur

Om mensen iets te leren over biodiversiteit en natuurlijke kringlopen, hoef je dus echt niet naar Brazilië of Australië. ‘Ik kan ook in een Rotterdamse berm een prachtig verhaal vertellen over planten die insecten voeden, die vervolgens zangvogels en uiteindelijk sperwers en slechtvalken in leven houden. Sterker nog: de biodiversiteit in de stad is vaak hoger dan op het platteland. Maar daarmee is de stad natuurlijk geen vervanging van de natuur in het buitengebied. Integendeel! Door mensen in de stad te laten zien hoe waanzinnig mooi de natuur in elkaar zit, kun je ook verdedigen dat de natuur elders het beschermen waard is. Maar de consequentie is wel dat je óók de natuur in de stad moet koesteren.’
Voor Reumer is het volkomen normaal om die natuur in de stad ook een beetje te sturen. ‘Door op bepaalde plaatsen groene daken aan te leggen kun je bedreigde scholeksters in de stad laten broeden en door elders pinnen op stenen randen te plaatsen kun je voorkomen dat duiven voor overlast zorgen. Maar dan moet je er ook wel eerst wat moeite in willen steken om die stadsnatuur te bestuderen. Uiteindelijk leert de natuur bij jou om de hoek hoe wezenlijk het belang van de natuur op iedere willekeurige plek voor ons is.’

Prof. dr. Jelle Reumer is voormalig directeur van Het Natuurhistorisch Museum in Rotterdam en oprichter van het Bureau Stadsnatuur Rotterdam.

Meer weten over Natuur in Nederland? Lees ook de artikelen Natuurbeheer en Oostvaardersplassen. Of download direct het hele cahier Natuur in Nederland.