Oostvaardersplassen: de achilleshiel van natuurbeheer

Nergens is de spanning in het Nederlandse natuurbeheer zo zichtbaar als rond de Oostvaardersplassen. Ook emeritus hoogleraar natuurbeheer professor Frank Berendse, hoogleraar ecologie Han Olff en filosoof Johan van de Gronden zijn het niet eens. Wat weegt zwaarder? Wat wil het dier? Hééft het dier eigenlijk wat te willen? En hebben we in ons land fysiek en emotioneel wel ruimte voor wildernis?

Drukte in de Oostvaardersplassen

Dit natuurgebied van 2000 hectare droge grond en 3600 hectare moeras en water ontstond min of meer bij toeval, tussen Almere en Lelystad. In de jaren tachtig werden 32 heckrunderen en 20 konikpaarden vrijgelaten in het gebied om te helpen bij het korthouden van de vegetatie. Inmiddels leven er 2300 edelherten, 600 koniks en 200 heckrunderen in het gebied, die allemaal hun eigen kostje bij elkaar moeten scharrelen. In de winter leidt dat tot grote sterfte en dito maatschappelijk protest.

Mislukt experiment

Emeritus hoogleraar natuurbeheer professor Frank Berendse geeft volmondig toe dat hij ooit een groot voorstander was van het experiment met de grazers in de Oostvaardersplassen. Inmiddels ziet hij het als een mislukt experiment. ‘Na de enorme groei van het aantal grote grazers moet ik concluderen dat er vooral veel verloren is gegaan. Met de struiken en andere begroeiing die in de magen van de grazers verdwenen, verdween ook het afwisselende landschap in de droge bufferzone met heel veel bijzondere broedvogels, zoals nachtegalen, paapjes, houtsnippen en de grauwe klauwier. We kregen er eigenlijk alleen een kale vlakte met veel ganzen voor terug. Dat sterk toegenomen aantal ganzen had tot gevolg dat er steeds meer riet werd weggevreten in het moeras, waardoor ook hier de vogelwereld behoorlijk is verarmd. Roerdomp en dodaars zijn sterk achteruitgegaan en woudaap en kleine zilverreiger zijn verdwenen.’
‘Het verlies aan maatschappelijk draagvlak voor dit boeiende experiment zou je nog kunnen accepteren als daar ook veel ecologische winst tegenover zou staan. Maar ik zie eigenlijk vooral ecologische verliezen’, aldus Berendse. Ingrijpen is ook helemaal geen schande, vindt hij. ‘In andere echt wilde gebieden in Europa worden de grazers ook beheerd.’

In de Oostvaardersplassen gooien activisten hooi over de hekken om de dieren bij te voeren. De maatschappelijke discussie over natuurbeheer loopt hoog op.

Belang van het dier

‘Als je in het hoofd of het hart van een edelhert zou kunnen kijken, wat zou zo’n dier dan liever hebben: een natuurlijk leven in een onverstoord natuurgebied, met op enig moment ook een natuurlijk einde, of een leven in een gebied waar je ieder jaar de kans loopt om de kogel te krijgen?’ Hoogleraar ecologie Han Olff lijkt de slag om de vrije ecologische processen in de Oostvaardersplassen te hebben verloren, nu de Provincie heeft besloten tot afschot van vele honderden grazers. Toch laat Olff niet na om de ‘ecologica’ achter het gevoerde beleid in de Oostvaardersplassen te benadrukken.
‘Om te beginnen zijn dit gewoon door de wet erkende wilde dieren. Dat ze in allereerste instantie door de mens hier neer zijn gezet doet daar niets aan af. Anders zou je ook de bevers in de Nederlandse natuur moeten bijvoeren in een strenge winter. We hebben dus geen zorgplicht, zoals een boer dat wel heeft voor zijn vee. Dit is de natuur. Dat de spotvogels en nachtegalen uit de Oostvaardersplassen zijn verdwenen, is jammer voor de liefhebbers, maar niet per se een probleem voor de biodiversiteit. Diversiteit bestaat uit meer dan vogels alleen. Neem alleen al de bodemdiversiteit; die is er de afgelopen jaren in de Oostvaardersplassen meetbaar op vooruitgegaan.’

Omgang met natuur

Dan is er nog het emotionele aspect. Vele Nederlanders verdragen de beelden van stervende runderen, paarden en herten niet. ‘Waarom moeten zij van de wet voor hun dieren zorgen, en Staatsbosbeheer niet?’ De miljoenen zoogdieren, vogels en andere dieren die in ons land iedere winter door gebrek aan voedsel sterven, blijven buiten beeld en dus buiten schot.
Nu de provincie Flevoland heeft besloten dat het aantal grazers drastisch moet worden beperkt, is de discussie in een nieuwe fase beland: moeten deze dieren echt worden afgeschoten? De jaarlijkse ‘dunning’ van duizenden herten en zwijnen op de Veluwe gebeurt grotendeels buiten beeld van de critici. Die dieren halen de krant dan ook allang niet meer. Maar nu er bijna tweeduizend herten moeten worden geschoten, moet de rechter eraan te pas komen.

Ruimte voor wildernis

Volgens filosoof Johan van de Gronden speelt onze geschiedenis, zonder een echte wildernistraditie, en de schaal van ons kleine landje ons parten. ‘Natuur en agrarische cultuur zijn hier tot elkaar veroordeeld. Alleen als wij afscheid nemen van onze obsessie met eenzijdig, economisch gewin – de maximale opbrengst per hectare, een recordopbrengst per koe – dan ontstaat er letterlijk weer ruimte voor herstel van een rijker landschap met minder scherpe grenzen en wellicht, ergens verstopt in de kern van een uitgestrekt cultuurlandschap, een plukje ontluikende wildernis.’

Je las een samenvatting van het artikel Oostvaardersplassen, het dier of het systeem? uit het cahier Natuur in Nederland door Johan van de Gronden, Han Olff en Frank Berendse. Meer weten over natuur in Nederland? Lees ook de artikelen Natuurbeheer en Stadsnatuur. Of download gratis het hele cahier Natuur in Nederland.