Werkt muziek ook tegen pijn?

Muziek rondom een operatie, waarbij sprake is van acute pijn, kan de pijnbeleving en zelfs het gebruik van pijnstillers verminderen. Dat is al enige tijd bekend en heeft tot een landelijke richtlijn (maart 2023) geleid die het aanbieden van opgenomen muziek rondom een operatie aanbeveelt. Maar hoe muziek die pijn vermindert, is nog niet geheel duidelijk. Wel is er een vijftal mogelijke mechanismen bekend die hieraan een bijdrage leveren:

• muziek biedt afleiding, waardoor iemand minder aandacht aan de pijn besteedt en deze daarom minder heftig ervaart;
• muziek beïnvloedt emoties, een positief gevoel door het luisteren van muziek kan een negatief gevoel door pijn (even) naar de achtergrond laten verdwijnen;
• muziek vermindert stress doordat het invloed heeft op bepaalde grote zenuwen die de werking van verschillende organen, spanning en stress beïnvloeden; een zenuw die door muziek meer activiteit vertoont en daardoor een ontspannen gevoel en pijnafname geeft, is de nervus vagus, (zie ook het artikel Wat is pijn?) die met veel organen is verbonden;
• muziek beïnvloedt het geluksgevoel; tijdens het luisteren van muziek maakt het lichaam allerlei hormonen aan, zoals het ‘gelukshormoon’ dopamine, het ‘knuffelhormoon’ oxytocine en mogelijk ook het ‘pijnstillende hormoon’ endorfine dat bovendien een blij gevoel geeft. Al deze stoffen hebben een positief effect op het gevoel en daarmee op pijnvermindering;
• het algemene vertrouwen dat het luisteren naar muziek ons ‘goed doet’. Dit is een vorm van het placebo-effect, dat de pijnbeleving helpt te verminderen.

Het is overigens niet nodig om naar ‘rustgevende’ klassieke muziek te luisteren. Voor een optimaal effect is het veel belangrijker dat mensen hun persoonlijke voorkeursmuziek beluisteren. Het afspelen in shuffle-stand verstoort de voorspelbaarheid en heeft een extra gunstig effect op de pijnonderdrukkende werking.

De aanbeveling is om twee keer per dag gedurende minimaal twintig minuten bewust – dus niet als achtergrondmuziek naast andere activiteiten – en bij voorkeur met een koptelefoon (minder storende omgevingsgeluiden) naar je eigen voorkeursmuziek te luisteren. Of je daar al een aantal dagen voor de operatie mee moet beginnen staat nog niet vast, maar op de dag van de operatie starten werkt in ieder geval. Ook na de operatie heeft het zin om zeker vijf tot zeven dagen door te gaan met muziek luisteren. Of muziek ook gunstige effecten heeft bij chronische pijn wordt nog onderzocht.