Vaccinaties: lessen voor ons afweersysteem

Het afweersysteem beschermt ons tegen ziekmakende bacteriën en virussen. Bij een infectie leert het verworven afweersysteem een ziekteverwekker herkennen. Zo kan het bij een volgende besmetting met dezelfde ziekteverwekker sneller en beter reageren en worden we niet ziek.

Dit lerend vermogen van het afweersysteem vormt de basis voor vaccinatie. Door het afweersysteem kennis te laten maken met een verzwakte of onschadelijke vorm van de ziekteverwekker in de vorm van een vaccin, is het afweersysteem voorbereid op een echte infectie. Zonder dat we eerst ziek hoeven te worden.

Polio de wereld uit

Vaccins hebben een enorme invloed. Het meest duidelijk is dat bij polio. Net als in de rest van de westerse wereld waren er vroeger in Nederland regelmatig uitbraken van polio. De laatste grote uitbraak was in 1956.

Vanaf 1957 werden kinderen gevaccineerd, waarna nog maar enkele kleine uitbraken volgden in gemeenschappen met een lage vaccinatiegraad. Door wereldwijde vaccinatieprogramma’s is polio nu zelfs bijna uitgeroeid. Als dat lukt is het na pokken de tweede ziekte die door vaccinatie de wereld uit gaat.

Rijksvaccinatieprogramma

Vanaf 1957 werd gevaccineerd tegen difterie, tetanus, kinkhoest en polio (DTKP). In 1974 volgde het rodehondvaccin voor meisjes en een paar jaar later de mazelenvaccinatie. Successievelijk volgden vaccinaties tegen de bof, Haemophilus influenzae type b(Hib), meningokokken, pneumokokken, hepatitis B en HPV.

In 2018 is besloten het programma verder uit te breiden met rotavirusvaccinatie voor jonge kinderen die extra kwetsbaar zijn en kinkhoestvaccinatie voor zwangere vrouwen ter bescherming van pasgeborenen. HPV-vaccinatie voor jongens wordt nog overwogen.

Vaccinatieschema

Momenteel worden in Nederland vaccinaties aangeboden die beschermen tegen 12 ernstige infectieziekten. Er is goed nagedacht over de volgorde en het aantal, om met zo min mogelijk vaccinaties tijdig optimale bescherming op te bouwen. Het afweersysteem van een pasgeborene werkt al redelijk goed, maar is nog wel in ontwikkeling. Sommige vaccins werken direct na de geboorte, voor andere vaccins geldt dat de aanwezige antistoffen van de moeder de afweerreactie beïnvloeden. Daarom wordt bijvoorbeeld de BMR-vaccinatie pas na 6 tot 12 maanden gegeven. Dan zijn de antistoffen van de moeder verdwenen uit het lichaam van het kind, en kan het kind eigen antistoffen opbouwen na de vaccinatie.

Groepsbescherming

Hoe meer kinderen gevaccineerd zijn, hoe minder ziekteverwekkers de kans krijgen zich te verspreiden. Zo worden niet alleen degenen die gevaccineerd zijn beschermd, maar ook degenen die niet of onvoldoende gevaccineerd zijn. Dit heet groepsbescherming. Die groepsbescherming beschermt niet alleen vaccinatieweigeraars, maar ook zij die te jong zijn voor vaccinatie of door ziekte of gebruik van afweeronderdrukkende geneesmiddelen een onvoldoende eigen afweer hebben. Het is heel belangrijk dat genoeg kinderen gevaccineerd worden. Bij een te lage vaccinatiegraad bestaat de kans dat er opnieuw uitbraken ontstaan.

Acceptatie

De vaccinatiegraad in Nederland is – ondanks een lichte daling de laatste drie jaren – nog altijd ruim boven de 90%. Alleen voor HPV ligt deze veel lager en is er sprake van een sterkere daling. Omdat een aantal infectieziekten in Nederland niet of nauwelijks nog voorkomt, zien sommige ouders de noodzaak van vaccinatie niet meer. Hierdoor neemt de aandacht voor mogelijke bijwerkingen van vaccins toe. Wanneer ouders vinden dat vaccinaties beschermen tegen ernstige infectieziekten is hun bereidheid tot vaccineren het grootst.

In Nederland zijn er verschillende groepen die (sommige) vaccinaties weigeren, zoals de leden van de Orthodox Protestantse denominatie en ouders met een antroposofische levensbeschouwing. Dit leidt af en toe tot uitbraken. Zo was in 2013 de Biblebelt in de greep van een mazelenuitbraak.

In 2013 was de laatste uitbraak van mazelen in Nederland in de bijbelgordel.