Sleutelen aan RNA – nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen? - Biowetenschappen & Maatschappij

Geen producten in de winkelwagen.

03 maart 2023
normaal verdiepend

Sleutelen aan RNA – nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen?

De auteurs

In 2018 gebruikte de Chinese onderzoeker He Jiankui CRISPR-Cas om het DNA van foetussen te veranderen zodat ze beschermd waren tegen een infectie met hiv. De geboorte van de tweeling Lulu en Nana leidde tot een storm van protest over de wenselijkheid en de risico’s van sleutelen aan erfelijk materiaal. Gelden die ethische bezwaren ook voor het sleutelen aan RNA?

DNA veranderen is permanent

Er zijn verschillende zorgen over het gebruik van de gentechniek CRISPR-Cas om het menselijk DNA te veranderen. Zo zijn er nog veel vragen over de veiligheid en effectiviteit van deze techniek. Weten we wel genoeg wat de veranderingen in het DNA allemaal teweeg kan brengen? Zijn er geen onwenselijke neveneffecten? Zelfs als het doel acceptabel is – bijvoorbeeld omdat een levensbedreigende ziekte kan worden genezen – vinden veel mensen en wetenschappers het nog te vroeg om deze techniek op mensen toe te passen.

Welke eigenschap is onwenselijk?

Maar ook het doel zelf staat ter discussie. Wanneer is een genetische eigenschap onwenselijk, en wie mag dat eigenlijk  bepalen? In liberale samenlevingen wordt al snel gezegd dat mensen dit zelf moeten kunnen beslissen. Respect voor de autonomie van het individu is een groot goed. Ook daarom is ‘kiembaanmodificatie’ zoals onderzoeker He uitvoerde, waarbij het DNA van een embryo wordt veranderd, bijzonder problematisch. Hij besliste in feite voor de kinderen en daarmee ook voor al hun nakomelingen dat leven met vatbaarheid voor hiv onwenselijk is.

RNA veranderen is tijdelijk

Aan het aanpassen van menselijk RNA (RNA-editing of RNA-therapie) kleven op het eerste gezicht minder bezwaren. De techniek hoeft pas te worden ingezet op het moment dat de ziekte zich voordoet. Daarvoor zal de persoon in kwestie zelf geïnformeerde toestemming moeten geven. Al zal dat bij kinderen vragen blijven oproepen, omdat de ouders en niet zijzelf toestemming geven.

Een ander voordeel is dat het effect van RNA-editing omkeerbaar en tijdelijk is, slechts enkele dagen tot maanden. Mochten er onverhoopt bijwerkingen zijn, dan kan de therapie worden stopgezet. Dat maakt onderzoek naar de effecten van RNA-editing bij mensen minder risicovol dan onderzoek naar DNA-editing.

Is RNA-editing wel acceptabel?

Maar RNA-editing is zeker niet zonder ethische problemen. Het blijft de vraag voor welke doelen de inzet van deze techniek acceptabel is. Als het gaat om het bestrijden van ernstige, levensbedreigende ziekte waar geen andere therapie voor bestaat, zal vrijwel iedereen RNA-editing een zegen vinden. Maar RNA-editing kan ook worden ingezet om bepaalde eigenschappen van gezonde mensen tijdelijk te veranderen. Zo zou je militairen of sporters tijdelijk minder vatbaar kunnen maken voor lichamelijke schade of hun spierkracht kunnen versterken. De wenselijkheid van RNA-editing voor dit soort doeleinden is een stuk minder duidelijk.

Herhaalkosten

Bovendien heeft RNA-editing een flink prijskaartje. Ook dat zal waarschijnlijk tijdelijk zijn omdat het een hightech-innovatie betreft. Maar ook op langere termijn zullen de kosten hoog zijn, omdat de RNA-therapie steeds weer herhaald zal moeten worden voor een blijvend effect. Mocht RNA-editing voor specifieke ziekten beschikbaar komen, dan zou het voor iedereen beschikbaar moeten zijn. Het spreekt echter niet vanzelf dat zo’n dure behandeling wordt opgenomen in het basispakket, waardoor ongelijkheid op de loer ligt. Allemaal goede redenen om op zoek te gaan naar alternatieve, minder kostbare behandelingen.

Wat is genoeg?

Ten slotte roept RNA-editing, net als DNA-editing, vragen op over de wenselijkheid van ons streven naar voortdurende verbetering van het menselijk functioneren. Of een bepaald niveau van functioneren onwenselijk is, is namelijk geen volledig objectieve kwestie. Sociale normen en de inrichting van de samenleving bepalen mede of bijvoorbeeld een niet-horende een goed leven kan leiden.

Bij het sleutelen aan menselijke lichamen, of het nu via DNA-editing, RNA-editing of een andere technologie is, blijft het altijd belangrijk de vraag te stellen waarom we een bepaald niveau van functioneren eigenlijk onacceptabel vinden. De waarde van biologische en sociale variatie moeten we niet uit het oog verliezen.

Over de auteurs

Marianne Boenink
Prof. dr. Marianne Boenink, hoogleraar Ethiek van de gezondheidszorg aan de Radboud Universiteit/het Radboudumc, houdt zich bezig met ethische vragen en dilemma's in de zorg.
Abonnement

Mis nooit meer een publicatie

Met een jaarabonnement mis je niets meer! Wil je altijd op de hoogte blijven van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de biowetenschappen? Neem dan een abonnement! Hiermee ontvang je een korting van 40% ten opzichte van de prijs in de webwinkel. Daarnaast betaal je geen verzendkosten bij een abonnement. Het abonnement gaat in per 1 januari van het nieuwe kalenderjaar. Je kunt te allen tijde opzeggen, waarna je alleen nog de cahiers ontvangt die je hebt betaald.

Jaarabonnement
Drie keer per jaar krijg je onze boeken automatisch thuisgestuurd. Zo bespaar je flink op de losse verkoopprijs en blijf je altijd op de hoogte.
Bekijk abonnement

Nooit meer iets missen?

Wil je altijd op de hoogte blijven van nieuwe publicaties, dossiers en lesmaterialen? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief. Wij sturen je maandelijks een overzicht van alle nieuwe content.

Schrijf je in