Medicijnen om af te vallen

Om mensen met overgewicht en obesitas te helpen bij het afvallen is er steeds meer aandacht voor medicijnen die dat proces ondersteunen. Er zijn nu middelen die zorgen dat voedingsvetten minder worden opgenomen of die de eetlust remmen en het verzadigingsgevoel versterken. Hoe werken deze middelen?  En zijn deze medicijnen er pas sinds korte tijd?

Door alle media-aandacht lijkt het misschien iets van de laatste jaren, maar meer dan honderd jaar geleden is er al eens geëxperimenteerd met medicijnen om overgewicht te behandelen – en wel met schildklierhormonen van een schaap. Het idee erachter was waarschijnlijk dat iemand met een hogere concentratie schildklierhormoon in het bloed meer energie verbruikt in rust. Inmiddels weten we dat dit niet zo verstandig was. Door een teveel aan schildklierhormoon neemt ook de eetlust toe en op lange termijn is het schadelijk voor het hart.

De eerste afslankmiddelen

Halverwege de 20ste eeuw kwamen er enkele medicijnen op de markt die tot gewichtsverlies leidden, maar later werden deze weer teruggetrokken vanwege hun soms gevaarlijke bijwerkingen. Een voorbeeld zijn de rainbow pills – zo genoemd omdat ze in verschillende kleuren verkrijgbaar waren. Deze pillen, een combinatie van onder andere schildklierhormonen, pepmiddelen en plasmiddelen, werden in verband gebracht met meerdere sterfgevallen en uiteindelijk verboden. Een ander middel was rimonabant, dat in 2007 op de markt kwam in Nederland. Rimonabant remt de eetlust, maar bleek soms ernstige psychiatrische bijwerkingen te hebben en werd daarop verboden.

Dit heeft de ontwikkeling van nieuwe medicijnen, die wel effectief en veilig kunnen worden ingezet bij de behandeling van obesitas, gelukkig niet gestopt. Deze medicijnen zijn tegenwoordig een belangrijke aanvulling op de behandeling wanneer leefstijlverandering alleen niet voldoende effect heeft om op een gezond gewicht te komen en te blijven.

Minder vetopname, minder eetlust

Orlistat, beschikbaar sinds 1998, remt de werking van het enzym lipase dat voornamelijk door de alvleesklier wordt uitgescheiden na een maaltijd. Hierdoor kunnen de darmen vetten uit voedsel minder goed opnemen, wat leidt tot een lagere calorieopname. Helaas veroorzaakt orlistat bij een aanzienlijk deel van de gebruikers vervelende maag- en darmklachten, zoals een opgeblazen gevoel en vettige diarree, en kan het bovendien de opname van vetoplosbare vitaminen, zoals vitamine D en E, verminderen. Om deze redenen, en gezien de grotere effectiviteit van nieuwere middelen, wordt orlistat tegenwoordig nauwelijks nog ingezet bij de behandeling van obesitas.

Sinds een paar jaar kunnen patiënten die niet genoeg gewichtsverlies bereiken met alleen een gezonde leefstijl behandeld worden met verscheidene nieuwere medicamenten.

Hoe anti-obesitasmedicijnen ingrijpen op de honger- en verzadigingssystemen in het lichaam © Stichting BWM

Naltrexon/bupropion helpt afvallen

Naltrexon/bupropion (merknaam Mysimba) is een combinatie van 2 werkzame stoffen die beide al langer op de markt zijn. Bupropion is bekend als antidepressivum; het werkt in op verschillende plekken in de hersenen, waaronder de hypothalamus, die onze eetlust regelen. Het vermindert de eetlust en verhoogt de energieverbranding. Naltrexon blokkeert de natuurlijke rem op dit systeem en wordt aan bupropion toegevoegd om de werkingsduur daarvan te verlengen. Mensen met obesitas die naltrexon/bupropion gebruiken, verliezen na een jaar gemiddeld 4 à 5 procent extra lichaamsgewicht bovenop het effect van leefstijlaanpassingen. Als bijwerking worden vooral misselijkheid, hoofdpijn en obstipatie gemeld. Deze bijwerkingen treden vooral op bij een verhoging van de dosis en verdwijnen meestal vanzelf weer.

Medicijnen op basis van verzadigingshormoon GLP-1

Ongeveer tegelijk met de introductie van naltrexon/bupropion kwam in Nederland ook liraglutide beschikbaar als behandeling voor obesitas. Liraglutide is een synthetische versie van het natuurlijke darmhormoon GLP-1, dat normaliter in grotere hoeveelheden vrijkomt na het eten. GLP-1 helpt onder andere de eetlust te verminderen, vertraagt het legen van de maag, stimuleert de alvleesklier om meer insuline af te geven (waardoor de bloedsuikerspiegel daalt) en vermindert de afgifte van het hormoon glucagon (waardoor de lever minder glucose aanmaakt). Om deze redenen werden synthetische middelen die de werking van GLP-1 nabootsen (GLP-1-agonisten) aanvankelijk ontwikkeld voor diabetes type 2, maar gebruikers bleken hiermee echter ook af te vallen, waardoor het middel later (in hogere) doseringen beschikbaar kwam voor de behandeling van obesitas.

Na 1 jaar dagelijks een onderhuidse injectie met liraglutide 3,0 mg verloren patiënten gemiddeld 5,5 procent extra van hun totale lichaamsgewicht ten opzichte van de placebogroep. De vaakst voorkomende bijwerking was misselijkheid, gevolgd door diarree of obstipatie, meestal van tijdelijke aard.

Semaglutide en tirzepatide: de toekomst?

De ontwikkeling van gewichtsreducerende medicijnen gaat in rap tempo door. Er is inmiddels een nieuwe generatie middelen met bijvoorbeeld semaglutide (ook wel bekend onder merknamen zoals Ozempic, Wegovy en Rybelsus), een langwerkende synthetische GLP-1-agonist die 1 keer per week wordt geïnjecteerd en na iets meer dan 1 jaar gemiddeld bijna 12,5 procent extra gewichtsverlies oplevert. Ook is tirzepatide (Mounjaro en Zepbound) beschikbaar gekomen, een tweevoudig werkend middel dat naast GLP-1 ook het darmhormoon glucose-dependent insulinotropic polypeptide (GIP) nabootst. Na ongeveer 1,5 jaar gebruik geeft tirzepatide een extra gewichtsverlies van bijna 18 procent.

Verscheidene andere middelen met tweevoudige werking zijn in ontwikkeling. Er wordt ook al gewerkt aan middelen met een drievoudige werking. Deze middelen zijn in staat om naast de twee darmhormonen GLP-1 en GIP ook het hormoon glucagon na te bootsen dat de verbranding verhoogt. Dit leidt tot een extra gewichtsverlies van 20 procent.

Levenslang gewichtsreducerende medicatie?

Kortom het veld van gewichtsreducerende medicijnen is dynamisch en volop in ontwikkeling. Het doel is bij te dragen aan langdurige en veilige gewichtsbeheersing. Hoe lang deze middelen precies moeten worden gebruikt om gewichtsverlies te behouden, is nog onduidelijk, maar met de huidige kennis lijkt het erop dat dat langdurig en zelfs levenslang nodig zal zijn.

Dit is een artikel uit de paperback Over gewicht. Meer lezen over dit onderwerp? Bestel de paperback via de webshop.