Hoe draagt overgewicht bij aan diabetes type 2 en hart- en vaatziekten?

Overgewicht, en vooral ernstig overgewicht (obesitas), is één van de belangrijkste risicofactoren voor de ontwikkeling van diabetes type 2. Sterker nog, bij mensen met een gezond gewicht treedt diabetes type 2 zelden op. Ook is er een sterk verband tussen obesitas en de kans op het krijgen van verschillende hart- en vaatziekten. De link tussen obesitas en deze ziektes is complex en loopt via verschillende mechanismen.

De toegenomen stroom vetzuren, de toename in ontstekingsstoffen vanuit het buikvet en de vervetting van organen bij obesitas dragen er allemaal aan bij dat organen die belangrijk zijn voor het opnemen van glucose uit het bloed, dit minder goed kunnen doen. Deze organen – met name lever, spieren en het vetweefsel zelf – worden minder gevoelig (resistent) voor insuline. Dit is het kernmechanisme waarmee obesitas bijdraagt aan het ontstaan van diabetes type 2. In de lever veroorzaakt insulineresistentie een overmatige productie van glucose, in skeletspieren en het hart leidt het juist tot minder opname van glucose uit het bloed. Het gevolg hiervan is dat de hoeveelheid glucose in het bloed flink stijgt. Aanvankelijk reageert de alvleesklier hierop door meer insuline te produceren om zo de stijging van glucose tegen te gaan. Maar op een gegeven moment raakt de alvleesklier uitgeput en ontstaat een tekort aan insuline in het bloed. Daardoor stijgt de glucosegehalte dusdanig dat er sprake is van diabetes type 2.

Jongeren en diabetes type 2

Het aantal mensen met diabetes type 2 in Nederland is aanzienlijk. Op dit moment hebben 1,1 miljoen Nederlanders diabetes type 2. Ook bij kinderen komt deze ziekte steeds vaker voor, parallel aan de toename van obesitas bij kinderen. Opvallend is dat diabetes type 2 20 jaar geleden vooral een ziekte was van ouderen en zelden tot nooit bij kinderen werd gezien. Ook leververvetting wordt inmiddels bij steeds jongere kinderen gezien, soms zelfs bij kinderen van slechts vijf jaar. Diabetes type 2 is op zichzelf weer een risicofactor voor andere ziektes, zoals hart- en vaatziekten, nierziekten en oogziekten: de hoge bloedsuikers leiden tot versuikering van allerlei cellen. Hoe jonger de diabetes ontstaat, des te groter de kans is dat in het latere leven complicaties optreden. Daarom is diabetes type 2 op de kinderleeftijd extra schadelijk.

Hoe leidt overgewicht tot diabetes type 2? © Stichting BWM

Overgewicht en hart- en vaatziekten

Overgewicht en obesitas, vooral bij een vergrote buikomvang, hangen samen met verschillende hart- en vaatziekten, inclusief een hartinfarct. Een hartinfarct is het gevolg van kransslagaderverkalking en hier liggen verschillende mechanismen aan ten grondslag. Risicofactoren voor hart- en vaatziekten die door overgewicht ontstaan, zijn hoge bloeddruk, verstoorde vetstofwisseling en diabetes type 2.

De verstoring in de vetstofwisseling komt onder andere door insulineresistentie. In de lever leidt dit niet alleen tot overmatige productie van glucose, maar ook van triglyceriden en cholesterol in de vorm van VLDL, terwijl vervetting van skeletspieren en het hart juist leidt tot minder opname van glucose en vetzuren. Een gecombineerd gevolg hiervan is dat de hoeveelheid glucose, triglyceriden en cholesterol in het bloed stijgt. En dan vooral van het cholesterolrijke lage-dichtheid-lipoproteïne (LDL) dat bekendstaat als het ‘slechte cholesterol’. LDL kan binnendringen in de wand van slagaderen, waaronder de kransslagaderen die het hart van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. Hierdoor raakt de vaatwand ontstoken en dat trekt weer afweercellen aan, zoals macrofagen. Deze macrofagen nemen het LDL ongeremd op en vervormen daardoor tot grote cholesterolrijke schuimcellen. Die schuimcellen hopen zich op in de vaatwand en dat leidt tot slagaderverkalking (atherosclerose), waardoor de vaatwand dikker wordt en er minder bloed door de slagader stroomt. De laaggradige ontsteking die bij obesitas optreedt, kan de vaatwandontsteking versnellen. Uiteindelijk kunnen de verdikkingen (atherosclerotische laesies) in de vaatwand scheuren. Het contact van de inhoud van laesies met het bloed leidt tot vorming van bloedstolsels die de kransslagader geheel kunnen afsluiten. Hierdoor ontstaat een hartinfarct waarbij een deel van de hartspier beschadigd kan raken.

Voorkomen van hart- en vaatziekten in Nederland

Hart- en vaatziekten komen zeer veel voor in Nederland, bij naar schatting 1,7 miljoen volwassenen en ook steeds meer bij kinderen. Jaarlijks komen ruim 33.000 mensen in Nederland in het ziekenhuis terecht in verband met een hartinfarct. Mensen met obesitas hebben bovendien een tweemaal zo groot risico op het krijgen van hartfalen (verminderde pompfunctie van het hart) dan mensen met een gezond gewicht.

Dit is een artikel uit de paperback Over gewicht. Meer lezen over dit onderwerp? Bestel de paperback via de webshop.