Alcohol en het spijsverteringssysteem

Door overmatig alcoholgebruik kunnen in het hele spijsverteringssysteem, van mond tot lever tot darm, aandoeningen ontstaan variërend van brandend maagzuur tot ontstekingen en kanker. Eigenlijk overal waar alcohol langskomt kan schade aan organen ontstaan.

De maag-darm-leverarts ziet dagelijks patiënten met gevolgen van overmatig alcoholgebruik. Vaak wordt in eerste instantie bij gezondheidsschade aan de lever gedacht, omdat daar de alcohol wordt afgebroken, maar ook andere organen van het maagdarmstelsel worden aangetast. Zo kunnen de alvleesklier en de maag ontstoken raken of kan chronisch alcoholgebruik leiden tot slokdarmkanker, dikkedarmkanker of leverkanker.

Maag- en darmontstekingen door alcohol

Mensen die regelmatig alcohol drinken, hebben gemiddeld meer last van brandend maagzuur. Alcohol verslapt de sluitspier tussen de maag en de slokdarm, waardoor maagzuur vanuit de maag in de slokdarm kan terugstromen. Ook wordt onder invloed van alcohol meer maagzuur aangemaakt. Dit irriteert het slijmvlies van de maag, waardoor het ontstoken raakt en maagzweren kunnen ontstaan. Dit kan weer leiden tot andere aandoeningen, zoals darminfecties.

In de darmen verstoort alcohol de balans tussen de goede en slechte bacteriën. Ook vergroot alcohol de doorlaatbaarheid van de darmwand in de dunne en dikke darm, waardoor slechte bacteriën en giftige stoffen in de bloedbaan terechtkomen. Hierdoor kunnen bacteriële infecties en ontstekingen in het lichaam optreden en worden het immuunsysteem en de lever nog verder belast.

Effect alcohol op de lever

Omdat alcohol giftig is en daarnaast veel energie bevat, wordt het in de lever stapsgewijs afgebroken en opgeslagen als vet. Het afbreken van de hoeveelheid alcohol die in een standaardglas bier of wijn zit, duurt één à anderhalf uur. Bij dat afbraakproces komen schadelijke stoffen vrij, zoals acetaldehyde, die samen met alcohol leiden tot beschadiging van de levercellen.

Door langdurig en overmatig alcoholgebruik zal de lever vervetten. Soms leidt die vervetting tot een ontsteking: alcoholische hepatitis. Dit is een acuut en ernstig ziektebeeld dat gepaard gaat met geelzucht en koorts. Na het stoppen met alcohol herstelt de lever in de meeste gevallen. Wanneer dat niet gebeurt, is er een hoog risico op overlijden.

Chronische hepatitis

Ook kan chronische hepatitis ontstaan. Daarbij sterven levercellen geleidelijk af doordat het opgeslagen vet wordt afgebroken tot giftige vetzuren. Wanneer dit langer dan zes maanden aanhoudt, spreekt men van chronische hepatitis. Bij chronische hepatitis ontstaat door het afsterven van levercellen littekenweefsel. Dit heet leverfibrose. Door vergaande verlittekening van de lever kunnen de structuur en functie van de lever ernstig worden aangetast. Dit kan leiden tot levercirrose.

Daarbij kan het bloed niet goed meer door de lever stromen en kan de lever het bloed minder goed zuiveren. Ongeveer een op de tien zware drinkers ontwikkelt na tien tot twintig jaar levercirrose.Doordat bij levercirrose het bloed niet goed meer door de lever kan stromen, ontstaat er een verhoogde bloeddruk in het bloedvatensysteem van de lever. Dit kan leiden tot bloedingen uit spataderen in de slokdarm of de maag, vochtophoping in de buikholte en hersenschade. Patiënten met deze complicaties hebben een hoog risico op overlijden.

Een ander schadelijk effect van alcohol op de lever wordt veroorzaakt door een enzym (CYP2E1) dat helpt bij de alcoholafbraak, waarbij schadelijke zuurstofradicalen vrijkomen. Bij langdurig of overmatig alcoholgebruik neemt de concentratie CYP2E1 in de lever toe. Omdat dit enzym ook betrokken is bij de afbraak van medicijnen, worden die langzamer afgebroken. Wanneer overmatige drinkers plotseling stoppen met alcohol, kan de overmaat aan CYP2E1 bijvoorbeeld de afbraak van paracetamol versnellen waarbij zeer giftige stoffen vrijkomen die kunnen leiden tot leverfalen.

Verschillende stadia van de aantasting van de lever door alcoholgebruik. Bron: Trimbos-instituut © Stichting Biowetenschappen en Maatschappij

Alvleesklierontsteking door alcohol – acuut of chronisch

Acute alvleesklierontsteking (pancreatitis) is de meest voorkomende reden van ziekenhuisopname bij mensen met chronisch alcoholgebruik. Pancreatitis geeft hevige buikpijn, koorts, misselijkheid en braken, waardoor patiënten zich erg ziek voelen. Bij een acute alvleesklierontsteking kunnen ook elders in het lichaam ontstekingen ontstaan. De meeste patiënten hebben een milde acute pancreatitis die binnen een week vanzelf geneest. Maar een pancreatitis kan ook (zeer) ernstig verlopen, met een aanzienlijke sterftekans (20 tot 40 procent). In sommige gevallen kan chronische pancreatitis ontstaan. Om hiervan te genezen, moeten mensen volledig stoppen met alcohol én met roken.

Kanker en alcohol

Van de zeven verschillende soorten kanker waarvan vaststaat dat alcohol de kans erop verhoogt, betreffen er drie het spijsverteringssysteem: de slokdarm, de lever en de dikke darm. Alcohol verhoogt vermoedelijk ook het risico op maag- en alvleesklierkanker. Levercirrose is een belangrijke risicofactor voor leverkanker. Mensen met levercirrose worden daarom twee keer per jaar nagekeken op leverafwijkingen.

Ook mensen met een leververvetting door alcohol hebben een verhoogd risico op leverkanker, maar deze groep wordt minder vaak gecontroleerd. Hierdoor wordt de kanker vaak in een te laat stadium ontdekt. De prognose van een patiënt die leverkanker heeft, is nog steeds heel slecht.

Dit artikel komt uit de paperback Alcohol. Bestel de paperback via de webshop.