Wat is jouw sociaal gewenste afstand? - Biowetenschappen & Maatschappij

Geen producten in de winkelwagen.

24 maart 2020
normaal verdiepend
10 minuten

Wat is jouw sociaal gewenste afstand?

De auteurs

‘Het ideale consult is een strenge orde, een droom van afstand en aanraking, bedoeld om klaarheid te scheppen,’ zo begint Willem Jan Otten in zijn boek Ons mankeert niets het verhaal over een huisarts die zijn eigen emoties aftast op en over de grenzen van intimiteit. Freud waarschuwde zijn leerlingen voor fysieke intimiteit, nadat hij zelf was omhelsd door een vrouw die ontwaakte uit een hypnotische trance.

 

Jung sloeg Freuds waarschuwing in de wind. Zijn liefdesrelatie met de eerste patiënte die hij in psychoanalyse had, zou hebben bijgedragen aan de dramatische breuk tussen Freud en Jung. In de cursus Distantie en betrokkenheid van de afdeling Medische Psychologie van het AMC leren medische studenten zich passend te bewegen in de catacomben van de arts-patiëntrelatie. Bij distantie horen beheersing, orde en respect. Betrokkenheid kenmerkt zich door een lichte aanraking, het tonen van gevoel, medeleven en kwetsbaarheid. Dichtbij of veraf, die botsende twee-eenheid, is diep in onze genen vastgelegd. In de natuur vinden we die afstanden terug onder de vlucht- en de vachtafstand.

Vluchtafstand

Yann Martel geeft de vluchtafstand een belangrijke rol in zijn roman Het leven van Pi. Hierin dobbert de hoofdpersoon samen met een tijger in een reddingsboot op de Stille Oceaan. Het is de minimale afstand die een dier tot een vermeende vijand wil bewaren. Die verschilt per diersoort en is afhankelijk van de tijd die het dier nodig heeft om veilig weg te komen. Ook het zintuig waarvan het dier zich bedient (herten luisteren, honden ruiken, katten kijken) en de situatie waarin het zich bevindt, spelen daarbij een rol. Een meeuw op een leeg strand gaat er vandoor, als men hem tot op twintig meter nadert, maar als zo’n meeuw op een snelweg met druk autoverkeer voedsel in de vorm van een dood konijn ziet liggen, kan die afstand hem noodlottig worden. Een Afrikaanse buffel laat een mens naderen tot vijfenzeventig meter – die heeft wel wat te vrezen – terwijl zijn Hollandse bonte neef rustig blijft staan ook als iemand hem tot op tien meter nabijkomt. Er zijn zelfs koeien die zich laten aaien als een paard. De grootste vluchtafstand heeft een flamingo, zo’n 300 meter. Als men dichter bij de flamingo komt, brengt dat een vluchtreactie teweeg die pas ophoudt als de vogel de driehonderdmeterzone heeft hersteld.

Vachtafstand

Tegenover de vluchtafstand staat wat je de ‘vachtafstand’ zou kunnen noemen, de territoriale zone die mens en dier aanhouden in elkaars nabijheid. Het is, volgens Mark Mieras, de armlengte die bij mens en soortgelijke zoogdieren deze vachtafstand bepaalt. Op die afstand kunnen ze elkaar aanraken, aaien of vlooien maar zo nodig ook nog een klap geven. In The definitive book of body language beschrijven Allan en Barbara Pease hoe een pas naar Australië geëmigreerd Italiaans echtpaar in een grensconflict verzeild raakt. Zij kregen een uitnodiging om lid te worden van een gezelligheidsvereniging in Sydney. Na een paar weken begonnen enkele vrouwelijke leden te klagen over ongewenste intimiteiten van de Italiaanse man, terwijl de mannelijke clubleden vonden dat zijn vrouw zich overdreven verleidelijk gedroeg. Italianen hebben een vachtafstand van slechts 25 cm of minder; zij maken daarbij meer oogcontact en raken hun gesprekspartner ook vaker aan dan Australiërs. Maar dit Italiaanse echtpaar was zich er niet van bewust dat ze daarmee binnen de 45 centimeter stonden die Australiërs onbewust als hun grens zien en een kleinere afstand als ongewenste intimiteit beschouwen. Wanneer culturen met verschillen in territoriale zones bij elkaar komen, kan dat makkelijk tot misverstanden leiden.

Een ontmoeting tussen Japanners en Amerikanen op een internationale conferentie levert een bizar tafereel op. De Amerikaan houdt zijn gesprekspartners op 45 tot 125 centimeter afstand, de Japanner zit op 25 centimeter. Elke keer dat de Japanner naar voren komt, doet de Amerikaan een stapje achteruit. Versneld afgespeeld als een videofilm, geeft dat een soort Bert-Haanstra-effect te zien van een langzaam walsende meute met Amerikanen die zich laten leiden door Japanners.

Over de auteurs

Jannes van Everdingen
Dr. Jannes van Everdingen is dermatoloog en voorzitter van stichting Biowetenschappen en Maatschappij
Dit bericht is eerder verschenen in de uitgave ‘Hemd & Haar’.
Thema's

Thema's

Bekijk ook eens onze thema’s met een overzicht van de cahiers, artikelen en lesmaterialen die hierop aansluiten.

Abonnement

Mis nooit meer een publicatie

Met een jaarabonnement mis je niets meer! Wil je altijd op de hoogte blijven van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de biowetenschappen? Neem dan een abonnement! Hiermee ontvang je een korting van 40% ten opzichte van de prijs in de webwinkel. Daarnaast betaal je geen verzendkosten bij een abonnement. Het abonnement gaat in per 1 januari van het nieuwe kalenderjaar. Je kunt te allen tijde opzeggen, waarna je alleen nog de cahiers ontvangt die je hebt betaald.

Jaarabonnement
Drie keer per jaar krijg je onze boeken automatisch thuisgestuurd. Zo bespaar je flink op de losse verkoopprijs en blijf je altijd op de hoogte.
Bekijk abonnement

Nooit meer iets missen?

Wil je altijd op de hoogte blijven van nieuwe publicaties, dossiers en lesmaterialen? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief. Wij sturen je maandelijks een overzicht van alle nieuwe content.

Schrijf je in