Samen op zoek naar het geheim van goede slapers

Wetenschap is inmiddels steeds meer een bezigheid waaraan iedereen kan bijdragen. Het Nederlands Slaap Register is een mooi voorbeeld van burgerwetenschap (‘citizen science’).

Het idee voor het Nederlands Slaap Register kwam voort uit het verlangen meer te kunnen betekenen voor mensen met slapeloosheid. Sommige mensen zijn kwetsbaar voor slapeloze nachten, ook al houden ze zich nog zo goed aan de regels voor goed slapen. Anderen slapen vrijwel altijd goed. Zelfs als zij die regels aan hun laars lappen. De verschillen tussen hopeloos doorwaakte en heerlijke nachten zijn zeker niet altijd aan iemands doen en laten toe te schrijven.

Verschillen tussen kwetsbare en weerbare slapers zouden te vinden moeten zijn in de hersenen, dachten wetenschappers. Daarom gingen ze wereldwijd op zoek naar die verschillen. Ze nodigden goede en slechte slapers uit, plakten elektroden op hun hoofd en maakten hersenscans. Soms vond een onderzoeksgroep een opvallend verschil. Helaas gebeurde het maar al te vaak dat een andere onderzoeksgroep dat verschil niet kon herhalen en weer iets anders vond.

Waarom was het zo moeilijk om consistente resultaten te vinden? Het idee werd geboren dat er misschien wel meerdere typen slapelozen zijn. Als er subtypen bestaan waar we geen weet van hebben, wordt het moeilijk om vooruitgang te boeken in kennis over onderliggende hersenmechanismen.

Het Nederlands Slaap Register werd opgericht om dat essentiële probleem op te lossen. Door heel veel eigenschappen te meten bij heel veel mensen, en daar geavanceerde rekenmethoden op los te laten, zouden subtypen vanzelf boven komen drijven.

Ook voor goede slapers
Slaaponderzoekers bouwden een website vol vragenlijsten om die eigenschappen te meten. Meer dan tienduizend mensen hielpen om de vragenlijsten in te vullen. Niet alleen slechte slapers, maar juist ook goede slapers, want zij hebben zonder het te weten het geheim waar de slechte slapers alleen maar van kunnen dromen. Na jaren meten en rekenen werden er vijf verschillende subtypen gevonden. Een eerste subtype heeft een heel palet aan psychische klachten; een tweede type heeft veel negatieve emoties en slaapt vooral slecht na stress; bij een derde ontbreekt vooral het genieten van positieve dingen; een vierde heeft met name last van ingrijpende levensgebeurtenissen vroeger en nu; en een vijfde type is niet vooruit te branden maar piekert daarbij opvallend weinig. En de verwachting kwam uit: subtypen verschillen niet alleen op vragenlijsten, maar ook in metingen van hersenactiviteit. Een doorbraak dus, dankzij duizenden vrijwilligers.

Onderliggende oorzaken slapeloosheid
Het bleef niet bij die ene doorbraak. Mede dankzij de inspanningen van slaapregisterdeelnemers werd het beter mogelijk om in de Engelse Biobank – met een half miljoen deelnemers – genetische varianten te ontdekken die iemand kwetsbaarder voor slapeloosheid maken. En daardoor werd ook ontdekt waar in de hersenen we onderliggende oorzaken van slapeloosheid moeten zoeken. Waarschijnlijk niet in de slaap-regelende hersencircuits, maar in circuits die emotie en aandacht regelen. Het blijft zoeken naar een speld in een hooiberg, maar we zoeken niet meer in de verkeerde hooiberg, en de hooiberg is wel een heel stuk kleiner gemaakt. Hoe meer mensen blijven en gaan deelnemen aan het Nederlands Slaap Register, des te sneller komen we dichter bij betere oplossingen voor een van de meest veronachtzaamde ernstige stoornissen.

www.slaapregister.nl