Waterzuivering: een verhaal over poep en pies

Dagelijks spoelen we de wc meerdere keren door. En ook bedrijven lozen de nodige afvalstoffen via het riool. Wat doen we in ons land aan waterzuivering en hoe is het zo gekomen?

Romeinen en riolering

De ontstaansgeschiedenis van onze huidige sanitatie dateert al uit de tijd van de Romeinen. Toch belandden onze poep en pies tot de 19^e eeuw nog op straat, in de gracht en/of in beerputten. De ondraaglijke rottingslucht en het onveilige drinkwater vormden een last voor de groeiende bevolking en een groot gevaar voor de volksgezondheid.

Tonnenstelsel: eerste stap in waterzuivering

Gedragen door innovatieve pioniers en gedreven stadsbestuurders werd vanaf de tweede helft van 19^e eeuw steeds meer gedaan om stankoverlast en verspreiding van ziektekiemen door de lozing van ‘poep en pies’ in te dammen. In 1871 werd onder andere het tonnenstelsel ingevoerd, waarbij poep huis aan huis werd opgehaald en aan de landbouw verkocht. De strontkar reed nog tot 1934 in de Jordaan. De laatste tonnen stonden tot 1978 in Goes.

Middeleeuwse straatscene in Rotterdam rond het riool bij de Grote of Sint-Laurenskerk. Tot de 19e eeuw belandden poep en pies op straat en in de gracht, wat verschrikkelijk moet hebben gestonken.

Liernurstelsel

Leiden, Dordrecht en Amsterdam kozen voor sanitatie door middel van het Liernurstelsel; inzameling van ontlasting met een mobiele stoommachine. Poep en pies werden omgezet in meststof en gebruikt voor de landbouw. De opkomst van het watercloset, waardoor de poep te veel verdund werd om nog te kunnen omzetten, betekende het einde van het Liernurstelsel. In 1912 werd het afgeschaft.

Centrale riolering

Uiteindelijk won de combinatie drinkwater – wc – riolering de sanitatiestrijd. Een centrale riolering gaf ook mogelijkheden om het regenwater en afvalwater van bedrijven (al dan niet na deelzuivering) aan te sluiten en tot buiten de stad af te voeren. Waar het afvalwater dan precies heen ging, kon per stad verschillen.

Rioolwater zuiveren

De eerste rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) voor biologische behandeling van huishoudelijk afvalwater dateert van 1906 en stond in Voorburg; tussen 1920 en 1950 volgden er nog 15. De vaart kwam er in na 1970 toen de Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren van kracht werd en daarmee het zuiveren van afvalwater verplicht.

De natuur, maar dan sneller

De hoofdcomponenten van huishoudelijk afvalwater, organisch materiaal en nutriënten als stikstof, fosfor en zwavel, worden in een  rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) afgebroken en deels teruggewonnen. Rwzi’s maken gebruik van microbiële processen die ook in de natuur voorkomen, maar dan op grotere schaal. De processen in een rwzi verlopen veel sneller en efficiënter dan in een gewone sloot. Dit is mogelijk doordat de micro-organismen die de waterzuivering uitvoeren de neiging hebben om samen te klonteren tot grote vlokken of, door een slimme manipulatie van de procesomstandigheden, tot compacte korrels.

Slib

Een deel van de organische stof in het afvalwater wordt door bacteriën met zuurstof geoxideerd tot kooldioxide en water. Van het andere deel maken de bacteriën nieuwe biomassa of slib. Het slib wordt verwijderd, waarna zwevende stoffen uit het water worden gehaald door ze neer te slaan, te oxideren of te adsorberen aan actief kool.

Het slib wordt meestal naar een vergister getransporteerd. Hier zetten micro-organismen een deel om in biogas dat de rwzi gebruikt voor het verwarmen van de vergister, de verlichting en het aandrijven van de pompen. Zo wordt zo’n 15 tot 20% van de chemische energie die in de organische afvalstoffen in afvalwater zit nuttig hergebruikt.

Het resterende slib wordt na vergisting ontwaterd en afgevoerd naar slibverbrandingsovens of gecomposteerd.

Kwaliteit grond- en oppervlaktewater

Sinds 1870 zijn er dus flinke stappen genomen in het zuiveren van afvalwater en zo het zorgen voor schoon water in ons land. Maar daarmee zijn we er nog niet. Grondwater en oppervlaktewater worden namelijk niet alleen door afvalwater belast. Ook bestrijdingsmiddelen en diergeneesmiddelen uit de landbouw vormen een bron van watervervuiling. Minder dan 40% van de waterlichamen in Nederland heeft de gewenste chemische kwaliteit.

Interessante links:

• Kees van Lohuizen, Afvalwaterzuivering in Nederland. Van beerput tot oxidatiesloot. (2006) RWS RIZA rapport 2006.011, ISBN 90 36 95 72 73,
• De stad, het vuil en de beerput, RMR van Oosten (2014) proefschrift RU Groningen,
• Geschiedenis van de techniek in Nederland, HW Lintsen, De wording van een moderne
  samenleving 1800-1890. Deel II. Gezondheid en openbare hygiëne. Waterstaat en infrastructuur. Papier, druk en communicatie. Walburg Pers, Zutphen (1993),
• De grote uitleg van Amsterdam: stadsontwikkeling in de zeventiende eeuw, JE Abrahamse, proefschrift UvA (2010) Hoofdstuk 6,
• De Pest in de zeventiende eeuw in Nederland, Cranendonk,