Teken in stad en dorp

De meeste teken zitten in het bos, maar ook binnen de bebouwde kom weet de teek ons te vinden. In Nederland loopt men jaarlijks ruim een miljoen tekenbeten op. Mensen die via internet tekenbeten registreren geven bij één op de vijf tekenbeetmeldingen aan dat de beet in stedelijk gebied opgelopen werd. In steden en dorpen wordt een derde van de tekenbeten in de tuin opgelopen. Dat weten we dus vooral dankzij burgerwetenschap, waarbij burgers online tekenbeten registreren. Ook door studies in het buitenland en enkele Nederlandse praktijkonderzoeken in parken en groenstroken komen we meer te weten over het leefgebied van de teek. Hoe zit het dan precies met die teken in de bebouwde kom?

Teken in park en groenstrook

Onderzoek door GGD’en in Nederland laat zien dat teken in de bebouwde kom in ongeveer de helft van de parken en groenstroken voorkomen. Wel is in het groen in de bebouwde kom de tekendichtheid ongeveer tien keer lager dan in bossen. In parken en groenstroken leven teken dicht in de buurt van bomen of struiken tussen hoog gras, dichte vegetatie zoals klimop of een permanente laag dode bladeren. Die plekken bieden teken een gunstige relatieve luchtvochtigheid; als deze lang onder de 80% blijft sterven teken door uitdroging. Op gemaaide grasvelden worden dan ook nauwelijks teken gevangen en áls er een gevonden wordt is dat meestal in de schaduw dicht langs bosjes.

Teken zijn voor hun verplaatsing en voeding bijna volledig afhankelijk van gewervelde dieren. Het lijkt erop dat vooral honden, katten, egels, (bos)muizen en diverse vogelsoorten een rol spelen in het ontstaan van ‘tekenstekjes’ in de bebouwde kom, maar zeker is dit nog niet.

In de bebouwde kom zijn de plekken waar teken zitten niet altijd de plekken waar veel mensen komen. Het lijkt erop dat het openbaar groen voor specifieke groepen mensen een risico op tekenbeten vormt: voor kinderen die in de bosjes spelen en voor mensen die voor hun (vrijwilligers)werk in het groen komen, maar ook sportende mensen die van de paden afwijken en het groen in gaan. Ook via hun huisdieren zouden mensen in aanraking kunnen komen met teken.

Egel aan de wandel in een park. Op het grasveld op de voorgrond zal je meestal geen teken aantreffen. In het hoge gras dicht langs de bosjes bij het fietspad op de achtergrond zijn wél teken aanwezig. © F. Gassner

Teken in de tuin

De waarnemingen van burgerwetenschappers op tekenradar.nl geven al jaren hetzelfde beeld: één op de drie tekenbeten in steden en dorpen wordt in de tuin opgelopen. Hoewel het lastig is te achterhalen waar de teek precies vandaan komt en hoe lang deze vastzat, leggen de waarnemingen wel een belangrijk risico bloot. In Verenigde Staten wordt de ziekte van Lyme vooral beschouwd als een ziekte die vooral rondom het huis wordt opgelopen. Tuinen zijn daar ook groter en liggen vaker in uitgestrekte bosgebieden, waar herten (belangrijke tekengastheren) toegang hebben tot tuinen. In de V.S. wordt dan ook uitgebreid advies gegeven hoe tekenbeten in de tuin voorkomen kunnen worden, bijvoorbeeld door het ruimen van gebladerte en het weren van herten. In Nederland zijn nog geen getoetste en door wetgeving toegestane maatregelen om teken in de tuin tegen te gaan. Bovendien is niet precies bekend welke omstandigheden bijdragen aan aanwezigheid van teken in de tuin. Vanzelfsprekend zullen bosachtige of aan bos grenzende tuinen een groter risico vormen. Toch worden ook in door schuttingen omheinde tuintjes midden in de bebouwde kom tekenbeten opgelopen. Het is dus verstandig op teken te controleren nadat je in de tuin tussen hoog gras of dode bladeren bent geweest. Ook lijkt het verstandig om huisdieren regelmatig te controleren op teken, omdat deze teken mogelijk mee kunnen nemen.

Op het terras of regelmatig gemaaid gazon voelt een teek zich niet thuis. Tussen dichte dekkende groenblijvende begroeiing zoals klimop, of in een dikke laag dode bladeren kun je ze tijdens het tuinieren tegenkomen. © F. Gassner

Controleer ook in de stad op teken

Steeds meer mensen zijn bewust van tekenbeten en nemen voor of na een bezoek aan het bos de nodige maatregelen. Het is goed mogelijk dat mensen in stedelijke gebieden hier minder rekening mee houden na bezoek aan stedelijk groen. Een opvallend gegeven rond van de ziekte van Lyme is dat ten minste een derde van de patiënten helemaal geen tekenbeet heeft opgemerkt. Niet zo gek, want de teek kruipt ongemerkt over de huid en verdooft tijdens het bijten. Toch kan de ziekte uitsluitend via de beet van een teek worden overgedragen. Dat kan betekenen dat men niet goed op teken controleert, of dat de teken ons regelmatig op een onverwachte manier te grazen nemen. Heb je nooit eerder tekenbeten in de tuin opgelopen, zal je ook niet zo snel een tekencheck doen na het tuinieren. Een ander mogelijk scenario is dat de teek ongemerkt vanuit park of tuin via huisdieren op de bank of in bed komt, maar dat is in de praktijk lastig te onderzoeken. Duits onderzoek laat wel zien dat mensen die een kat in het huishouden hebben een iets grotere kans hebben op besmetting met een lymebacterie.

Toekomst: de groene stad

Met nog genoeg te onderzoeken rond teken in de bebouwde kom is het interessant om naar de toekomst te kijken. Groen in onze leefomgeving heeft vooral op vele manieren pósitieve invloed op de gezondheid. Bovendien biedt goed ingericht groen een gezonde diversiteit aan planten en dieren.

Groen in de bebouwde kom draagt bij aan een gezonde leefomgeving. Ook bevordert het biodiversiteit en worden effecten van klimaatverandering zoals hitte en extreme neerslag gebufferd. Een belangrijke vraag is hoe we de omgeving zó inrichten dat geen overlast ontstaat door hinderlijke beestjes zoals teken en door bijvoorbeeld pollen of processierupsen. © F. Gassner

Groen kan ook effecten van klimaatverandering, zoals hittegolven en extreme neerslag bufferen. Om deze redenen wordt de leefomgeving de komende jaren in toenemende mate ‘vergroend’. Reden temeer om meer aandacht te geven aan teken in de bebouwde kom zodat de positieve effecten van groen op de voorgrond blijven. Groen recreëren is goed en gezond, maar dan wel op een verstandige manier.