Eén voor allen, allen voor één

Vaccineren heeft niet alleen invloed op de gezondheid van individuen, maar ook op de maatschappij als geheel. Deze invloed is grotendeels positief: minder mensen worden ziek en de mensen die wel ziek worden, zijn minder ernstig ziek. De keerzijde is dat infectieziekten en de ernst ervan onzichtbaar worden. Dat versterkt de vaccinatietwijfel.

‘Ze weten het nog goed. Hun dappere maar plots breekbare kleintje lag in het ziekenhuis met hoge koorts en uitdrogingsverschijnselen. “Mazelen,” zei de kinderarts. Maar wie krijgt dat nu nog?! Gelukkig waren de complicaties niet ernstig en konden ze na een paar dagen weer naar huis. Alleen was de kleine daarna veel vaker ziek. Een kind met een snotneus op het kinderdagverblijf was genoeg. De kinderarts had het inderdaad nog gezegd: mazelen veroorzaakt voor lange tijd een lagere weerstand.’

Winst voor iedereen

Vaccineren heeft een positieve impact op de maatschappij. Als minder mensen ziek worden, zijn minder maatregelen nodig zoals bron- en contactonderzoek, en is er vooral minder zorg nodig, zowel tijdens de ziekte zelf als voor langdurige complicaties. Dat scheelt enorm in de zorgkosten en geeft meer tijd en ruimte voor andere patiënten.

Dankzij vaccinaties is ook het dagelijks leven veiliger. Zorgmedewerkers lopen bijvoorbeeld minder kans om te worden blootgesteld aan gevaarlijke ziekten, en iemand die zwanger is, hoeft zich geen zorgen te maken over een rodehondinfectie. Meer welzijn heeft ook een positieve invloed op de economie. Onderzoeksresultaten laten bijvoorbeeld zien dat kinderen die gevaccineerd zijn beter presteren op school. En hun ouders hoeven minder vaak vrij te nemen van hun werk, wat bijdraagt aan de welvarendheid van zowel het gezin als de hele maatschappij.

Omdat moeders vaak het grootste deel van de verzorgende taak op zich nemen, draagt vaccineren ook bij aan de emancipatie van vrouwen. Vooral in ontwikkelingslanden is dit goed te zien. Wanneer kinderen dankzij vaccinaties minder vaak ziek zijn, hebben de moeders meer tijd, energie en middelen, en dat komt ook hun eigen welzijn ten goede. De momenten waarop vaccinaties worden gegeven, bieden bovendien een mooie gelegenheid om ook andere gezondheidsaspecten van de kinderen in de gaten te houden.

Het gezondheidseffect van het Rijksvaccinatieprogramma bij kinderen in Nederland. Tijdbalk met invoering en gemeten impact van vaccinatie en bijzonderheden over de infectieziekten en hpv-gerelateerde kankers die door het RVP worden voorkomen (met uitzondering van vaccinatie tegen rotavirusinfectie die pas in 2024 is gestart). © Stichting BWM

Ten onder gaan aan je eigen succes

Omdat vaccinaties zo succesvol zijn, komen de ziekten waartegen wordt gevaccineerd bijna niet meer voor. Deze positieve ontwikkeling heeft ook een keerzijde: voor veel mensen is niet meer zichtbaar waarom vaccineren zo belangrijk is. Zo gaat preventie ten onder aan haar eigen succes: hoe effectiever een ziekte wordt voorkomen, hoe minder duidelijk het is waarom vaccinatie nodig is. Dit is de zogeheten preventieparadox. Als ziekten niet meer zichtbaar zijn, wordt ook de vaccinatietwijfel versterkt. Dat mensen kritisch of zelfs angstig naar vaccinaties kijken, is niets nieuws: men twijfelde al aan de veiligheid van het eerste vaccin ooit, het pokkenvaccin van Edward Jenner. Maar in Jenners tijd kende iedereen wel iemand die ernstig ziek was geworden van pokken of eraan was overleden. Toen eenmaal duidelijk was dat een vaccinatie de pokken kon voorkomen, stond die nauwelijks meer ter discussie.

Groepsimmuniteit

Dat is tegenwoordig wel anders. Bijna niemand sterft meer aan de infectieziekten waartegen wordt gevaccineerd. Bovendien is bekend dat er bijwerkingen kunnen zijn na vaccinatie. En ook al zijn die bijwerkingen vaak mild en kortdurend, toch kan twijfel daardoor makkelijk toeslaan. Als een paar mensen zichzelf of hun kinderen niet meer laten vaccineren, dan maakt dat op het grote geheel niet zo veel uit. Maar zodra veel meer mensen dit doen, dan kan de vaccinatiegraad zo ver dalen dat infectieziekten weer ruimte krijgen om zich te verspreiden onder niet-gevaccineerde en onbeschermde personen. Om ook mensen te beschermen die vanwege hun verminderde afweer zelf niet kunnen worden gevaccineerd, zouden eigenlijk zo veel mogelijk mensen zich moeten laten vaccineren. Dan ontstaat er voldoende groepsimmuniteit en kan de ziekteverwekker niet echt gaan circuleren bij een eventuele uitbraak. Samen staan we sterk.