Doorgeprikte ballon: een beetje alcohol is beter dan geen alcohol

Alcohol is een giftige stof. Het lichaam probeert de stof zo snel mogelijk kwijt te raken. Hoe meer iemand drinkt, hoe groter de schade. Toch hoor je nog steeds dat een glaasje per dag juist gezond zou zijn. Hoe is dat misverstand ontstaan?

De gedachte dat een klein beetje alcohol gezonder is dan helemaal geen alcohol is ontstaan door de zogenoemde J-curve, een grafiek die het nadelige effect van verschillende hoeveelheden alcohol op de gezondheid laat zien en de vorm van een  hockeystick heeft. In het eerste stukje van de J-curve neemt het risico op ziekten af om daarna weer snel te stijgen. De situatie met het laagste risico op ziekte, zou liggen bij gebruik van ‘een beetje’ alcohol.  Het principe van de J-curve geldt voor allerlei stoffen, bijvoorbeeld vitamine A, magnesium en zink: te weinig veroorzaakt ziekte, te veel is schadelijk.

De Franse paradox

Het idee dat een beetje alcohol goed was voor de gezondheid, kwam voort uit epidemiologisch onderzoek uit de jaren negentig. Franse mannen met een relatief hoge alcoholconsumptie bleken een lager risico te hebben op hartziekten dan mannen in andere westerse landen. Dat was opmerkelijk, aangezien veel andere risicofactoren voor het ontwikkelen van hartziekten, zoals roken, hoge bloeddruk of veel verzadigd vet eten, in Frankrijk weinig verschilden met andere landen. Dit fenomeen werd bekend als de Franse paradox.

Dit opmerkelijke verschijnsel was reden genoeg voor epidemiologen voor verder onderzoek. Zou geringe alcoholinname misschien beter zijn dan geheelonthouding? Uit een dertien jaar durend onderzoek bleek inderdaad dat niet alleen de flinke drinkers, maar ook de absolute geheelonthouders een verhoogd risico hadden op hart- en vaatziekten. De kans op doodgaan aan hart- en vaatzieken was het laagst bij mensen die één à twee glazen per dag dronken. Uit een meta-analyse in 1996, waarbij de onderzoekers cijfers uit meerdere studies samenvoegden, bleek ook een hockeystickfenomeen: zowel bij mannen als bij vrouwen hadden de matige drinkers het laagste risico, gevolgd door de geheelonthouders en de mensen die meer drinken. Voor mannen zou één tot twee glazen per dag optimaal zijn, voor vrouwen nul tot één glas.

Op zoek naar verklaringen

De wetenschap ging op zoek naar biologische mechanismen om het hockeystickfenomeen te verklaren. Zo dacht men dat antioxidanten in verschillende alcoholische dranken een rol speelden. Antioxidanten vangen vrije radicalen weg die schade kunnen veroorzaken in het lichaam en dat voorkomt schade aan de bloedvaten. Later werd duidelijk dat dit niet aan de alcohol lag, maar aan de polyfenolen in bier, wijn en ook grapefruitsap. Ook dacht men dat alcohol de vorming van bloedpropjes kon tegengaan en op die manier beschermen tegen hart- en vaatziekten.

Gezonde gebruiker effect

Alle mooie verklaringen ten spijt, is er uiteindelijk maar één uitleg die het meest voor de hand ligt: er is sprake van het healthy-user effect, mensen met ernstige, chronische of zelfs terminale ziekten drinken vaak minder of helemaal niet. Deze mensen hebben een kortere levensverwachting dan mensen die gezond zijn en een beetje drinken. En dat is de reden dat het beginpunt van de J-curve een vertekend beeld geeft over de werkelijke relatie tussen alcohol en gezondheid. Zonder deze zieke mensen zou er helemaal geen dal in de curve zitten.

De laatste tien jaar steeds zijn er meer bewijzen gevonden voor dit healthy-user effect. Wanneer mensen met een slechte gezondheid eruit werden gefilterd, kwam er een rechte, stijgende lijn tevoorschijn en was het beschermende effect van een klein beetje alcohol verdwenen. Iedere toename van alcoholgebruik, verhoogt het risico op ziekte.

Nooit meer alcohol

Betekent dit dat iedereen zou moeten stoppen met drinken? Nee, dat moet uiteindelijk ieder zelf bepalen, maar het is dan wel goed om te weten dat elke alcoholinname schade kan toebrengen. Er is geen veilige hoeveelheid. Volgens de Gezondheidsraad is het voor bepaalde groepen wel belangrijk om helemaal geen alcohol te gebruiken, zoals jongeren, vrouwen die borstvoeding geven, zwanger zijn of dat willen worden, mensen die medicijnen gebruiken die niet samengaan met alcohol en mensen met verslavingsproblemen of kinderen van alcoholisten.