Afweer en veroudering: recept voor gezond ouder worden

Veroudering heeft effect op alle cellen in ons lichaam, dus ook op onze afweercellen. Het afweersysteem dat ons normaal zo goed verdedigt tegen virussen en bacteriën laat het daardoor steeds meer afweten. Ook gevoeligheid voor kanker en auto-immuniteit neemt toe met het verstrijken van de jaren. Leeftijd is daarmee de grootste risicofactor voor ziek worden en sterfte.

De remedie om langer gezond te blijven, is op zich niet onbekend: minder en gezond eten, meer bewegen en gezonder leven (niet roken, matig alcohol). Momenteel wordt minder eten (calorierestrictie) beschouwd als een van de meest effectieve strategieën voor een langer en gezonder leven. Ook voor je afweersysteem.

Afweersysteem uit balans

Een gezond afweersysteem is een evenwichtig systeem. Het valt virussen en bacteriën aan, zorgt dat wonden helen en beschermt zo het lichaam. Het zorgt er ook voor dat zo’n aanval op een goed moment weer stopt (demping). Bij te weinig demping kan er weefselschade ontstaan met mogelijk een auto-immuunziekte tot gevolg. Bij te veel demping worden ziekmakende virussen en bacteriën onvoldoende aangepakt.

Vooral bij mensen ouder dan zestig jaar begint de kans op onbalans tussen aanval en demping op te spelen. Ze zijn dan vatbaarder voor bacteriële en virale infecties en voor het ontstaan van kanker en auto-immuunziekten.

Verouderende afweer

Veroudering is te zien aan een afname van de voorraad T-cellen en hun functioneren (afweerveroudering). Ook hebben ouderen vaak meer stoffen in het bloed die wijzen op een continue maar lichte ontsteking, waar ze niet direct last van hebben. Deze chronische ontsteking wordt inflammaging genoemd; een samenvoeging van de Engelse woorden inflammation en aging, ofwel ontsteking en veroudering.

Mogelijke oorzaken zijn waarschijnlijk een veranderde interactie met de microben in mond en darmen, en veranderingen door cellulaire verouderingsstress. Veroudering leidt namelijk tot DNA-schade in lichaamscellen, omdat de reparatiemechanismen van de cel afnemen. De beschadigde oude cellen gaan niet direct dood maar kunnen nog wel ontstekingsbevorderende stoffen produceren.

Tijdens de veroudering neemt inflammaging steeds meer toe en raakt het afweersysteem uit balans.

Vasten tegen veroudering

Aanpassing van de voeding is een veelbelovende strategie om de verminderde afweer bij ouderen tegen te gaan. Bij diersoorten en primaten is al aangetoond dat minder eten, ofwel calorische restrictie (CR), afweerveroudering kan uitstellen en verlengde overleving geeft. CR kan de ontwikkeling vertragen van typische ouderdomsziekten als diabetes, kanker en zenuwaandoeningen.

Het gaat om een vermindering van 30% in calorische inname, maar wel met een volwaardige voeding. Voor vrouwen zou dit een hoeveelheid van 1400 kcal/dag zijn in plaats van de gemiddelde 2000 kcal/dag. Om dit eetregime vele jaren vol te houden, is geen sinecure. Maar vijf dagen vasten per maand schijnt al een vergelijkbaar effect te hebben als voortdurende CR. Daar moeten we dan wel tussen de 21 en 50 jaar mee starten.

Griepprik

Omdat het afweersysteem minder goed gaat functioneren, reageren oude mensen ook minder goed op vaccins, zoals de griepprik. Dit komt doordat de T- en B-cellen die specifieke bescherming bieden, op hogere leeftijd minder goed in staat zijn een geheugen op te bouwen. Ook het vermogen om nieuwe antistoffen te produceren vermindert op hogere leeftijd.

Toch kunnen vaccinaties bij vatbare ouderen helpen om infectieziekten te voorkomen, maar dan moeten de vaccins wel afgestemd worden op de eigenschappen van het verouderde afweersysteem. Zo kan de effectiviteit van vaccins verbeterd worden door de dosis te verhogen. Verder bieden vooral nieuwe hulpstoffen kans op verbetering, omdat die de reactie van T- en B-cellen op hoge leeftijd kunnen versterken. Misschien moeten sommige vaccins ook wel eerder gegeven worden, tussen de 50-65 jaar, om op latere leeftijd effectiever te zijn en te blijven.