Waarom is hoofdpijn meer dan een pijntje?

Je zit achter je bureau met nog één taak te gaan, maar daar is het weer: die bonzende pijn achter je ogen, alsof er een kleine hamer tegen je schedel tikt. Een pijnstiller of een goede nachtrust lijkt misschien genoeg, maar hoofdpijn is vaak meer dan een ongemak. Voor sommigen beheerst het hun dagelijks leven. Van migraine tot clusterhoofdpijn: hoofdpijn heeft vele gezichten en oorzaken.

Hoofdpijn is een van de meest voorkomende gezondheidsklachten en heel divers. Om de oorzaak van hoofdpijn beter te begrijpen, heeft de International Headache Society alle soorten hoofdpijn samengebracht in één systeem, International Classification of Headache Disorders (ICHD-3). Het systeem bevat inmiddels meer dan honderdvijftig soorten hoofdpijn.

Afhankelijk van de oorzaak valt hoofdpijn in een van de drie categorieën: primaire of secundaire hoofdpijn en aangezichtspijn. Bij primaire hoofdpijn is de hoofdpijn zelf de kern van het probleem en ontstaat deze door verstoringen in het zenuwstelsel. De meest voorkomende varianten zijn spanningshoofdpijn, migraine en clusterhoofdpijn.  Secundaire hoofdpijn is het gevolg van een onderliggende aandoening zoals een infectie, trauma of medicatiegebruik. Hierbij moet de behandeling de onderliggende oorzaak aanpakken, en kan dus verschillen van een behandeling voor primaire hoofdpijnen. Aangezichtspijn, pijn in het gelaat, kan ontstaan door zenuwprikkeling in het hoofd of het gevolg zijn van spier- of gewrichtsklachten in de kaak en in de nekregio.

Er zijn verschillende vormen van hoofdpijn die zich op verschillende plekken in het hoofd uiten. Hierdoor kan in veel gevallen een duidelijke diagnose worden gesteld (© Stichting BWM).

Spanningshoofdpijn: veelvoorkomend
In het begin is het nog een vage pijn, maar na een tijdje lijkt het alsof een steeds strakker wordende band om je hoofd je hersenen in elkaar duwt. Dit is hoe spanningshoofdpijn, de meest voorkomende hoofdpijn, vaak wordt ervaren. Deze hoofdpijn kan niet worden verklaard door een andere aandoening, maar kan wel worden uitgelokt door stress, vermoeidheid of lang naar een scherm staren. Voor wie last krijgt van deze hoofdpijn is het belangrijk om even te bewegen of te ontspannen. Paracetamol kan helpen om de pijn te verzachten, maar gebruik het niet te vaak, want langdurig gebruik van pijnstillers kan ook weer zorgen dat de hoofdpijn blijft bestaan (zie Medicatieovergebruikshoofdpijn).

Migraine, met en zonder aura
Een migraineaanval is veel heftiger. Het lijkt alsof het leven even stilstaat; gedachten vervagen, geluid en licht worden ondraaglijke vijanden. Daarnaast gaat migraine vaak samen met misselijkheid. Iedere dag krijgen naar schatting 70.000 Nederlanders een migraineaanval. De impact van migraine reikt verder dan alleen intense hoofdpijn; het leidt tot uitval op het werk of school en tot een verhoogde kans op depressie en spanningen binnen relaties en het gezin.

Er is migraine met en zonder aura. Migraine zonder aura is de meest voorkomende vorm. De pijn is vaak bonzend, zit aan één kant van het hoofd en gaat gepaard met misselijkheid en gevoeligheid voor licht en geluid. Mensen met migraine met aura ervaren neurologische symptomen voor of tijdens de aanval, zoals visuele verstoringen (aura), gevoelsstoornissen of spraakproblemen.

Migraineaanvallen volgen vaak een herkenbaar patroon. Voordat een aanval begint, voelen mensen zich moe, ervaren stemmingswisselingen of hebben last van nekpijn. Na de aanval voelen sommigen zich uitgeput en hebben moeite om zich te concentreren. De oorzaak van migraine heeft waarschijnlijk te maken met zenuwbanen en bloedvaten in de hersenen die ‘samenwerken’ waardoor de pijn ontstaat. Eerst trekken de bloedvaten zich samen, waarna ze heel snel opzwellen en tegen de zenuwbanen drukken, met een vloedgolf van kloppende pijn als gevolg. Een neurotransmitter in de hersenen, het neuropeptide CGRP, versterkt de signalen die tot een pijnervaring leiden. De huidige generatie pijnmedicijnen werken niet bij iedereen. Moderne behandelingen zijn erop gericht CGRP te blokkeren met een CGRP-remmer.

Clusterhoofdpijn: de meest intense pijn
Clusterhoofdpijn is een van de pijnlijkste vormen van hoofdpijn. Een aanval kan minuten tot uren aanhouden en wordt vergeleken met een marteling ‘waarbij een gloeiende pook in je oog wordt geduwd’. De pijnaanval zit in en rondom één oog. Aanvallen komen vaak in groepjes (clusters) voor gedurende weken of maanden, gevolgd door perioden zonder aanvallen. Zulke aanvallen kunnen meerdere keren per dag optreden, wat het dagelijks leven en sociale activiteiten ernstig belemmert. Bij de oorzaak van clusterhoofdpijn speelt een verstoring in een deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor dag- en nachtritme vermoedelijk een rol. Alcoholgebruik en een onregelmatig slaapritme kunnen een aanval uitlokken.

De behandeling is gericht op snelle pijnverlichting en op het voorkómen van toekomstige aanvallen. Het inademen van pure zuurstof kan een aanval snel verlichten en injecties met sumatriptan, een middel dat de bloedvaten in de hersenen vernauwt en dat ook bij migraine wordt gegeven, zijn vaak effectief. Ook het toedienen van verapamil, dat eigenlijk tegen hartritmestoornissen is, kan helpen om deze aanvallen te voorkomen. Het is nog onbekend waarom verapamil ook tegen clusterhoofdpijn werkt. Wanneer deze middelen niet helpen, kan een vorm van uitwendige zenuwstimulatie in het achterhoofd worden overwogen.

Aangezichtspijn: zelfs een zuchtje wind
Trigeminusneuralgie, ook bekend als aangezichtspijn, is een andere, zeldzame maar zeer pijnlijke vorm van hoofdpijn. Een lichte aanraking of een zuchtje wind in het gelaat voelt alsof je een scherpe, elektrische schok of stroomstoot krijgt. De pijn kan ook worden uitgelokt door praten of kauwen, wat dagelijkse activiteiten moeilijk en soms zelfs beangstigend maakt. Deze aandoening ontstaat door problemen in de drielingzenuw (trigeminuszenuw). Dit is de hersenzenuw die voor het gevoel in het gelaat zorgt. Vaak is een klein bloedvat dat op de zenuw duwt de boosdoener.

In sommige gevallen is aangezichtspijn een eerste uiting van een ziekte zoals multipele sclerose (MS). Er zijn verschillende behandelmogelijkheden, zoals het gebruik van carbamazepine, een anti-epilepticum dat de gevoeligheid van zenuwen vermindert. Als medicijnen niet voldoende werken, kan een operatie nodig zijn om de druk op de zenuw te verlichten. Bij sommige patiënten is de gamma knife effectief, waarbij de zenuwknoop zeer gericht wordt bestraald om de pijn te verminderen. Bij mensen die niet geopereerd willen of kunnen worden (bijvoorbeeld vanwege hoge leeftijd of ernstige hart- of longproblemen) kan onder plaatselijke verdoving en een licht roesje een dunne naald bij de zenuwknoop worden ingebracht. Via deze naald worden kortdurend stroomstootjes toegediend om de pijnaanvallen te verminderen.

Medicatieovergebruikshoofdpijn
Een veelvoorkomende vorm van secundaire hoofdpijn is medicatieovergebruikshoofdpijn (MOH), hoofdpijn door het te lang of te veel gebruiken van pijnstillers of hoofdpijnmedicatie. Ongeveer 2,6 procent van alle Nederlanders heeft last van MOH. Wanneer iemand ten minste vijftien dagen per maand hoofdpijn heeft en al drie maanden of langer regelmatig medicijnen gebruikt, kan het MOH zijn. Ook overmatige consumptie van koffie of energiedrankjes met cafeïne kan leiden tot MOH.

Bij MOH lijkt het zenuwstelsel gevoeliger te worden voor pijn, alsof het inbrekersalarm van je huis voortdurend afgaat zonder dat er een echte dreiging is. Hierdoor wordt hoofdpijn steeds vaker uitgelokt, zelfs bij kleine prikkels. Hoewel de medische wetenschap veel vooruitgang heeft geboekt, blijft hoofdpijn een complexe uitdaging. Leefstijlfactoren, zoals stress, slaaptekort, voeding en beweging kunnen een grote invloed hebben op de frequentie en intensiteit van aanvallen. Door te blijven zoeken naar leefstijlinterventies, betere behandelingen, en preventiemaatregelen is nog veel winst te boeken.