Alternatieven voor plastic

Tot 2015 zou zo’n 8,3 miljard ton plastic zijn geproduceerd. Zo’n 6,3 miljard ton is ook alweer weggegooid. Daarvan is 9 procent gerecycled en 12 procent verbrand. De rest ligt nog op vuilnishopen of is in de natuur beland. Op zijn zachtst gezegd niet ideaal. Maar wat dan? Stoppen met plastic? Maar kunnen we nog wel zonder? En zo nee, wat kunnen we dan doen om gebruik en afval te beperken?

Kunnen we nog zonder plastic?

Om maar met de deur in huis te vallen: het is niet waarschijnlijk dat plastics ooit vervangen zullen worden door een ander, gelijksoortig materiaal. Kunststoffen gaan lang mee en zijn mooi, sterk, bestand tegen corrosie, niet duur en vragen weinig onderhoud. Plastic maakt auto’s en huizen energiezuiniger en voorkomt voedselbederf. Zonder plastic is er zelfs geen stroom: voor het isoleren van elektriciteitskabels is namelijk geen alternatief materiaal voorhanden.

Plastic impact verminderen

Plastic is dus een blijvertje. Letterlijk én figuurlijk. Als we – buiten opruimen – wel wat willen doen aan het grondstoffengebruik en de milieuvervuiling door plastic, dan zijn er grofweg 3 mogelijkheden:

1. minder plastic gebruiken en maken
2. biologisch afbreekbaar en/of biobased plastic maken
3. plastic inzamelen en recyclen

Aan alle drie zitten voor- en nadelen. En alle drie vragen ze een innige samenwerking tussen industrie, consumenten en overheid.

1 Minder plastic gebruiken en maken: allemaal op plasticdieet

Het terugdringen van plastic producten voor eenmalig gebruik  Consumenten kunnen bijvoorbeeld kiezen geen plastic tasjes meer aan te schaffen, of geen producten die onnodig verpakt zijn in plastic. Supermarkten raken daar steeds beter op ingericht en bieden bijvoorbeeld herbruikbare groentezakjes als alternatief.

Ook het bedrijfsleven heeft een belangrijke rol in het verminderen van plastic afval. Zo kunnen zij technieken ontwikkelen die zorgen dat gerecycled plastic weer in hoogwaardige producten kan worden toegepast of zelf de recyclebaarheid van hun producten verbeteren. Zij kunnen alternatieve materialen zoeken en onnodig materiaal in de productieketen en in het eindproduct zoveel mogelijk vermijden.

Maar de kosten voor de productie van plastic zijn laag en er bestaan dus weinig economische prikkels om materiaal te recyclen of om daarin te investeren. Daarom heeft ook de overheid een belangrijke rol in het verminderen van plastic afval door het invoeren van statiegeld of door bepaalde producten helemaal te verbieden. Daarnaast kunnen overheden internationaal samenwerken om grensoverschrijdend afval te voorkomen.

2 Bioplastic fantastic

Bioplastic zou het antwoord moeten zijn op de problemen met fossiel plastic.

Er zijn biologisch afbreekbare plastics, die op natuurlijke wijze afgebroken kunnen worden en dus vooral het afvalprobleem helpen verminderen, en biobased plastics: plastics die van hernieuwbare grondstoffen worden gemaakt en dus het aardoliegebruik inperken. Door materiaal- of kostenbesparing bij het gebruik of bij de verwerking van het afval hoeven bioplastics zelfs niet (veel) duurder te zijn dan gewone plastics.

Biobased plastics worden gemaakt van hernieuwbare grondstoffen zoals ethanol (Bio-PET, Bio-PE), barnsteenzuur (PBS) en melkzuur (PLA), cellulose (cellofaan) en castorolie (CA en Bio-PA). Biobased plastics zijn lang niet allemaal biologisch afbreekbaar. Maar verder zijn ze behoorlijk groen. Zo hebben ze in veel gevallen een kleinere CO₂-footprint dan gewoon plastic. Het plastic kan ook gemaakt worden van afval en reststromen van de landbouw en voedselproductie. Ook een duurzame co-productie van biobrandstoffen, biobased plastics en voedsel is mogelijk.

Biologisch afbreekbare plastics kunnen biobased zijn (zetmeelplastic, PLA), maar ook van aardolie (PBAT en PCL). Maar ze voldoen allemaal aan de Europese norm voor industriële compostering (EN 13432). Ze vallen daarbij uiteen in water, kooldioxide en biomassa. Maar let op: de micro-organismen die voor de afbraak zorgen hebben een hoge temperatuur en hoge luchtvochtigheid nodig. Op een droge straat of in een koude omgeving zoals een oceaan duurt het afbreken van het plastic vele malen langer, met alle gevolgen van dien.

bron: http://www.plastics.org.nz/environment/bioplastics-degradables

3 Inzameling en recycling

Plastic dat wordt hergebruikt komt niet in het milieu. Bovendien bespaart recycling grondstoffen. Om aan het plastic voor recycling te komen zijn er grofweg twee mogelijkheden: plastic gescheiden inzamelen of het door een nascheidinginstallatie uit het huishoudelijke restafval laten halen.

Daarna wordt het materiaal versnipperd en gewassen en vervolgens gescheiden op basis van drijfvermogen. PET zinkt bijvoorbeeld, terwijl PE en PP drijven. Na drogen worden de snippers door een extruder gehaald die ze verandert in korreltjes, de basis voor nieuwe plastic producten. De gerecyclede kunststoffen bevatten altijd wat restjes van andere grondstoffen. Bij PET is de gerecyclede stroom voor 99% zuiver, maar PE is doorgaans vervuild met ongeveer 10% PP en andersom. Daarvan worden dan ook alleen dikwandige producten zoals bermpaaltjes gemaakt.

Veel wordt er nog niet hergebruikt: wereldwijd zo’n 9% van het afgedankte plastic tot nu toe. Dat ligt niet aan de vraag; er is simpelweg onvoldoende aanbod. Al gaat dat wellicht veranderen. Alle bedrijven die in Nederland verpakkingen op de markt brengen, zijn namelijk wettelijk verplicht te zorgen voor inzameling en recycling van dat potentiële afval. Via de Stichting Afvalfonds financieren zij naast de inzameling ook onderzoek naar de recycling van plastics uit huishoudelijk afval.

Een andere uitdaging voor de industrie ligt in het maken van ontwerpkeuzes die de recyclebaarheid vergroten. Plastic verpakkingen met papieren wikkels of metalen veertjes zijn bijvoorbeeld niet te recyclen.

Consumenten hebben de taak om hun afval goed te scheiden. ‘Verkeerd’ plastic zoals gebruiksvoorwerpen en chipszakken, zeer vervuild plastic en rest- of GFT-afval tussen het plastic zorgen voor problemen in het recycleproces (zie ook: https://www.afvalscheidingswijzer.nl). Biologisch afbreekbare kunststoffen kunnen in een beperkte concentratie ook worden gerecycled met conventionele kunststoffen. Uit (experimenteel) onderzoek bleek dat bij recycling ‘ongestraft’ tot 10% op zetmeel gebaseerde plastic folies in een gesorteerd kunststoffoliemengsel kon worden bijgemengd.

Maar officieel moet in Nederland biologisch afbreekbaar plastic bij het restafval. Alleen composteerbare zakken (met Kiemplantlogo of OK-compostlogo) mogen in de biobak.

Helemaal van het plastic af is dus een utopie. En ook bioplastics en recycling zijn niet de ultieme antwoorden op de milieuproblemen door plastic. Gelukkig hoeven we niet te kiezen: we moeten ze alle drie gebruiken.