Burgers meten waterkwaliteit

Citizen science, wetenschap uitgevoerd samen met burgers wordt steeds belangrijker. Meer en meer mensen blijken geïnteresseerd te zijn in de kwaliteit van hun leefomgeving en willen tijd investeren om dat te onderzoeken. De Verenigde Naties benadrukken ook dat burgers onmisbaar zijn bij het meten van hun leefomgeving. De bestaande instituties ontbreekt het namelijk aan geld, tijd en menskracht om de voortgang van het bereiken van de duurzaamheidsdoelen met onderzoek nauwkeurig te volgen.

Water dat gezond is en een goede kwaliteit heeft, is essentieel voor de natuur, de mens en de maatschappij. Wereldwijd, maar vooral in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, zijn er initiatieven ontwikkeld om de waterkwaliteit te meten samen met burgers. De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), die ook voor Nederland leidend is, wijst eveneens op de noodzaak van betrokken burgers bij het waterbeheer. In Nederland zijn er diverse initiatieven waarbij burgers kunnen meedoen aan onderzoek naar de waterkwaliteit, zoals Waterdiertjes.nl, Water op de Kaart (voorheen Vang de Watermonsters) en Drinkable Rivers. Deze citizen science-projecten draaien inmiddels al enkele jaren en laten zien dat burgerwetenschap aanvullende en relevante informatie oplevert ten opzichte van wat professionele waterbeheerders verzamelen. Bij die initiatieven werken natuurorganisaties, onderzoeksinstanties en waterschappen samen met burgers om meer aandacht te krijgen voor de waterkwaliteitsproblemen waarvoor we als land staan.

Waterdiertjes.nl

Waterdiertjes.nl, opgezet door GLOBE Nederland en Wageningen UR, is vooral gericht op het vergroten van de bewustwording van het leven onder water. Iedereen kan het hele jaar door met een schepnet, een witte bak en een smartphone naar een watertje gaan, waterdiertjes verzamelen en doorgeven welke dat zijn, met een aantal kenmerken van de omgeving. De indiener krijgt dan een waterkwaliteitsscore terug berekend op basis van soorten en aantallen gevangen dieren. Op een kaart van Nederland staan alle waarnemingen met bijbehorende kwaliteitscore. Alle gegevens zijn voor iedereen beschikbaar.

Waterdiertjes.nl werkt samen met scholen en heeft lesmateriaal ontwikkeld om klassikaal aan de slag te gaan. Jaarlijks wordt een thema gelanceerd waaraan extra aandacht wordt besteed, zoals tuinvijvers of libellen. Wageningen UR analyseert de verzamelde gegevens en schrijft een rapportage die verschijnt op Nature Today, een landelijke berichtendienst over de natuur. Waterdiertjes.nl vertaalt kennis en inzichten van de wetenschap naar burgers, maar brengt ook de geleerde lessen uit burgeronderzoek naar de wetenschap door er in wetenschappelijke tijdschriften over te publiceren.

Water op de Kaart

Water op de Kaart is opgezet door Natuur & Milieu en het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en is de opvolger van Vang de Watermonsters dat vijf jaar heeft gedraaid. Zij hebben zich tot doel gesteld de waterkwaliteit in kaart te brengen van de kleine wateren in Nederland die niet door de professionele waterbeheerders onderzocht worden, om zo de waterproblematiek op de politieke agenda te krijgen. In het project Water Op de Kaart gaan burgerwetenschappers aan de slag rondom een specifiek thema, zoals gezond water in de stad of op het platteland. Zij verzamelen gegevens over onder andere de troebelheid van het water, planten en dieren in het water, en ze nemen watermonsters. Het NIOO analyseert die watermonsters op de aanwezigheid van de nutriënten stikstof en fosfor, maar ook op de aanwezigheid van mogelijke toxische stoffen. Alle verzamelde informatie wordt door het onderzoeksinstituut gecombineerd en geanalyseerd. Naast een uitgebreide jaarlijkse rapportage verschijnen er ook berichten op Nature Today en andere media.

Drinkable Rivers

Ook de stichting Drinkable Rivers van Li An Phoa heeft een citizen science-project opgezet, samen met de TU Delft, University College Roosevelt, Wageningen UR, Stowa, Floron en de Vlinderstichting. Dit burgeronderzoek focust zich vooral op stromende zoete wateren zoals rivieren, beken en kanalen. Vrijwilligers, verenigd in zogenoemde hubs, brengen met behulp van toolkits en instructievideo’s enkele fysieke, chemische en biologische kenmerken in kaart zoals helderheid, zuurgraad en de aanwezigheid van Escherichia coli-bacteriën, planten en libellen.

Die gegevens komen in een centrale databank [data.drinkablerivers.org]. Ze zijn bedoeld voor educatie én om de kwaliteit van de stromende wateren te monitoren. Sommige hubs gebruiken de metingen ook om effecten van veranderingen in het landschap te volgen of om bewijs te verzamelen tegen bijvoorbeeld een havenuitbreiding. Drinkable Rivers heeft zo’n 65 citizen science-hubs in 22 landen, waarvan ongeveer 15 in Nederland.