De warme Golfstroom kan ermee ophouden

Oceanografen zijn al enige tijd ongerust over een mogelijke sterke afzwakking van de warme Golfstroom deze eeuw. Dit zou aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor het klimaat in West-Europa. Het wordt dan kouder en droger in Nederland, terwijl de gemiddelde temperatuur op aarde verder oploopt.

In 1751 ontdekte Henry Ellis, de kapitein van een Brits slavenschip, dat het diepe oceaanwater in de Atlantische Oceaan nabij de evenaar ongeveer 4 graden Celsius was, ijzig koud dus. Deze waarneming werd later verklaard door het bestaan van oceaanstromingen. De belangrijkste stroming in de Atlantische Oceaan is de warme Golfstroom, ook aangeduid als de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC) (zie het figuur hieronder). De AMOC transporteert vanaf 26 graden noorderbreedte, ter hoogte van Florida, ongeveer vijftigmaal het huidige energiegebruik van de hele mensheid (1 petawatt) noordwaarts.

Golfstroombanden laten de bewegingen van AMOC zien (© Stichting BWM)

Transport van warmte en zout

Deze warmte wordt afgeleverd tot ver in het noorden, zodat de gemiddelde temperatuur op het noordelijk halfrond ongeveer 1,5 graad warmer is dan op het zuidelijk halfrond. Naast warmte transporteert de AMOC ook zout door de Atlantische Oceaan. Omdat er op gematigde breedten meer verdamping is dan neerslag, arriveert zout oppervlaktewater in de noordelijke Atlantische Oceaan. Daar koelt het af, wordt zwaarder, zinkt naar de diepte en stroomt zuidwaarts. Het diepe water op de evenaar is dus koud omdat het uit het noorden komt.

De AMOC is gevoelig voor verstoringen door de toevoer van zoet water, bijvoorbeeld door het smelten van landijs op Groenland. Dat komt door een positieve terugkoppeling tussen de oceaancirculatie en het zouttransport. Een toename van smeltwater maakt het water lichter, waardoor de AMOC afzwakt. Daardoor neemt het zouttransport naar het noorden af en dat maakt het water in het noorden nog lichter. Klimaatmodellen laten zien dat de AMOC binnen honderd jaar zelfs tot stilstand kan komen door deze terugkoppeling.

Moeilijke inschatting

Sinds 2004 wordt de sterkte van de AMOC gemeten op 26 graden noorderbreedte, maar deze periode is te kort om trends te ontdekken. Historische reconstructies laten zien dat de sterkte van de AMOC de afgelopen 75 jaar met 15 procent is afgenomen. Een Deense onderzoeksgroep schatte in 2023 op grond van deze reconstructies dat de warme Golfstroom rond 2057 sterk kan afzwakken. De onzekerheidsmarge is echter 30 jaar. En critici trekken de conclusies van het onder zoek in twijfel vanwege de onzekerheid in de gebruikte observaties.

De effecten: lokale afkoeling in West-Europa en stijgende zeespiegel

Mocht de klimaatverandering de AMOC sterk afzwakken, dan zullen de maatschappelijke gevolgen ontwrichtend zijn. Terwijl de aarde elders opwarmt – ijskappen smelten en de zeespiegel stijgt – zal West-Europa afkoelen. Deze regionale afkoeling is ook afhankelijk van de mondiale opwarming, maar in het ergste geval daalt de wintertemperatuur met 3 graden per tien jaar. En dat terwijl Nederland zich voorbereidt op verhoging van de gemiddelde temperatuur. Een afzwakking van de AMOC zal ook leiden tot een extra verhoging – tot wel 1 meter – van de zeespiegel aan de Nederlandse kust. Doordat de AMOC afzwakt, neemt de oceaan ook minder koolstofdioxide op, waardoor de mondiale opwarming toeneemt en de AMOC nog meer afneemt.

Onderzoekers werken aan een betere reconstructie van de warme Golfstroom over de afgelopen 150 jaar en aan gedetailleerdere representatie in klimaatmodellen. Ook willen ze beter bepalen wat de kans is dat de warme Golfstroom voor het einde van deze eeuw afzwakt.