Wat is plantgezondheid en waarom is het belangrijk?

Planten, ze zijn overal. Veruit het meeste land op aarde is bedekt met een groene laag van bossen, oerwouden of graslanden, en ook de oceanen zitten vol met primitieve planten, algen. Zonder planten kunnen wij niet leven; zonder planten zou er nauwelijks zuurstof zijn en geen voedsel. Het bladgroen dat planten hun groene kleur geeft, is de krachtige motor. Aangedreven door zonlicht maakt dat zuurstof uit water en suikers uit kooldioxide (CO2). Dit unieke proces heet fotosynthese. De plant zet de suikers om in eiwitten, vetten en zetmeel en slaat die op in vruchten, granen, peulen en knollen, die dieren en mensen vaak weer opeten. Planten staan dus aan de basis van de voedselpiramide.

Geen leven zonder planten

Zonder planten zou het hele ecosysteem instorten. De aarde zou één grote woestijn zijn, compleet met zandstormen. Een goede bodem, die naast zand- en kleideeltjes ook verteerde plantenresten bevat, kan water vasthouden en zal niet zomaar verwaaien. Planten zorgen ook voor schaduw, absorberen geluid en verhogen de luchtvochtigheid in hun omgeving. Planten in huis en op de werkvloer maken mensen gezonder.

Het moge duidelijk zijn dat zonder planten onze gezondheid en onze leefomgeving in gevaar zijn. Maar net als mensen kunnen ook planten ziek worden, soms met grote gevolgen. Denk aan de Ierse hongersnood in 1845, toen de aardappelplanten op het veld wegkwijnden en de zieke aardappelen lagen te rotten in de opslagkelders. De ziekte waar de aardappel aan leed was plotseling opgedoken in Europa. Het was een besmettelijke ziekte, veroorzaakt door een micro-organisme, waar geen remedie voor was. Miljoenen Ieren werden ziek van de honger. Velen overleden of vluchtten naar het buitenland.

Plantgezondheid

Dit dossier en het biocahier gaan over plantgezondheid. De centrale vraag is: hoe voorkomen we dat planten ziek worden? Gezonde gewassen zijn van wezenlijk belang voor onze voedselvoorziening en daarmee voor onze volksgezondheid. Ze zitten immers boordevol waardevolle voedingsstoffen.

Het valt niet mee om planten gezond te houden. Momenteel bedraagt de opbrengstderving van gewassen als gevolg van plantenziekten en -plagen wereldwijd maar liefst 30 procent; problemen met bewaring van geoogste producten zijn daarbij inbegrepen. Ook bomen en siergewassen worden regelmatig ziek. Denk aan de iepziekte en de essentaksterfte, of aan lelies en rozen die worden aangetast door plantenbelagers.

2020 is het Internationaal Jaar van de Plantgezondheid, uitgeroepen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Het doel is om het belang van gezonde planten onder de aandacht te brengen. Gezonde planten helpen honger uit te bannen, armoede te bestrijden, het milieu te beschermen en economische ontwikkeling te stimuleren.

Gezonde planten als voorwaarde voor stabiele maatschappij

De beschikbaarheid van voldoende en betaalbaar voedsel is een voorwaarde voor armoedebestrijding en maatschappelijke stabiliteit. In de 19de eeuw leidde de Ierse hongersnood tot sociale en culturele ontwrichting. Veel Ieren verhuisden naar Amerika. Het was een keerpunt in de geschiedenis, veroorzaakt door slechts één micro-organisme. Kan zoiets nu weer gebeuren? Zeker! Ook nu nog zijn er wereldwijd zo’n 820 miljoen mensen die een tekort aan voedsel hebben en hongerlijden. De oorzaak is vaak complex: foute politiek, slechte economie en slecht of geen onderwijs en een onderontwikkelde landbouw. Slechte kwaliteit zaaizaad, gebrek aan meststoffen, droogte; wat de oorzaak ook is, plantgezondheid is altijd in het geding. En als gewassen slecht groeien zijn ze ook nog eens extra vatbaar voor ziekten en plagen.

Hier in Nederland hebben wij geen honger te vrezen. Onze land- en tuinbouw staat op een hoog peil. Na de VS is ons kleine landje de tweede voedselexporteur ter wereld. We hebben 40 procent van de wereldwijde handel in groentezaden in handen, en wel 60 procent van die in pootaardappelen. We doen er alles aan om ziekten en plagen te voorkomen.

Gewasbeschermingsmiddelen

Zijn er bij ons dan geen problemen? Toch wel. Zo staat het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen sterk onder druk. Ze hebben ongewenste neveneffecten, zoals insectensterfte. De overheid wil binnen tien jaar afscheid nemen van de chemische gewasbeschermingsmiddelen. Maar kunnen we bij de teelt van onze gewassen altijd zonder deze middelen? Wetenschappers en bedrijven doen in ieder geval hun best om het streven van de overheid voor elkaar te krijgen. Ze zijn op zoek naar innovatieve methoden om de plantgezondheid te verbeteren. Ze introduceren efficiënt en gericht resistentiegenen in gewassen en ze ontwikkelen preventie- en bestrijdingsstrategieën op basis van biologische principes. ‘Leren van de natuur’ is het motto.

Alleen al in Nederland werken duizenden mensen in de plantgezondheid: in het onderzoek en onderwijs, als voorlichter, inspecteur of beleidsmedewerker, bij keuringsdiensten en veredelingsbedrijven, en in de agrochemische en biotechnologische sector. In dit dossier en het cahier Plantgezondheid kunt u lezen waar ze dagelijks mee bezig zijn en waarom. Een kijkje achter de schermen van de plantgezondheid, waardoor u misschien anders naar de goedgevulde schappen bij de groenteboer kijkt of naar de (mis)oogsten in uw eigen groentetuin.