Hoe beschermen wij ons tegen virussen?

Om verspreiding te verminderen kunnen mensen die nog niet ziek zijn maar mogelijk wel besmet, al vóórdat verschijnselen van de infectie zichtbaar zijn, worden afgezonderd. Ze worden uit voorzorg in (thuis)quarantaine geplaatst. Wanneer na twee weken bij hen geen ziekteverschijnselen zijn opgetreden, mogen we aannemen dat ze niet geïnfecteerd waren en kunnen ze weer gewoon naar buiten.

Een minder ingrijpende maatregel is om van mensen die mogelijk besmet zijn wat keel- of neusslijm af te nemen en in het laboratorium te onderzoeken op aanwezigheid van het virus. Hiermee spoor je mogelijke patiënten snel op, maar deze methode is bewerkelijk en kostbaar en daardoor beperkt toe te passen.

Wanneer een gevaarlijk virus breed onder de bevolking rondwaart dan kan de overheid alle mensen beletten om samen te komen of te reizen – total lockdown – om zo de verspreiding in te dammen. Dit is een vergaande maatregel. De gedachte hierachter is dat iedereen een gelijke kans heeft het virus ongemerkt bij zich te dragen en dus potentieel besmettelijk is. Geen sportwedstrijden met veel publiek, geen dansfeesten, geen café- of restaurantbezoek, geen verjaardagspartijtjes, ja zelfs geen school meer.

Het schandaal van de ‘shutting up of houses’ ten tijde van de Great Plague in Londen, 1665.

Shutting up of houses

De reproductie van het pamflet hierboven is gemaakt van een exemplaar in de Harvard Medical Library in de Francis A. Countway Library of Medicine. Tijdens de uitbraak van de pest in 1665, schreef een anonieme auteur een pamflet over het beleid van ‘shutting up’ besmette huizen. Deze krant, gedrukt en gepubliceerd tijdens de pest, kan niet alleen als een bijdrage worden beschouwd aan de hedendaagse debatten over de legitimiteit van dergelijke maatregelen, maar ook aan de volksgezondheidsethiek avant la lettre. In 2010 is het pamflet opnieuw gepubliceerd in het eerste nummer van het Journal of Public Health Ethics, dat bijna volledig gewijd was aan de bespreking van ethische kwesties met betrekking tot de bestrijding van besmettelijke ziekten. De auteur van het pamflet betoogt hartstochtelijk tegen het opsluiten van mensen in hun huizen. De argumenten zijn duidelijk gebaseerd op ervaring uit de eerste hand en de inleiding van het pamflet suggereert zelfs dat de auteur in deze periode getroffen werd door ziekte. In de zeventiende eeuw is het pamflet van vitaal belang geweest in het debat en de discussie over toen actuele, politieke en religieuze kwesties.

Natuurlijke afweer

Maar we zijn niet alleen afhankelijk van dat soort ingrijpende maatregelen. Ook ons eigen lichaam stelt zich te weer. De mens beschikt van nature over afweermechanismen of kan afweerstoffen door vaccinatie paraat hebben staan.

Hoe werkt dat? Een virus moet eerst maar eens binnen zien te komen. De huid is een belangrijke barrière. En daar waar geen huid is zijn kwetsbare cellen, zoals in de mond, de neuskeelholte en de darmen voorzien van een slijmlaag die vol zit met bacteriën, virussen en antistoffen als bescherming. Glipt zo’n ziekmakend virus daar toch doorheen, en komt het de huid of slijmvliezen door, dan gaan er in ons lichaam allerlei alarmbellen rinkelen. Er worden dan heel gericht afweercellen en antilichamen gemaakt die de indringer onschadelijk maken. Niet alleen het virus zelf, maar ook de lichaamscellen, die door het virus zijn gekaapt, worden daardoor opgeruimd.

Bij oudere mensen is het vermogen om binnendringende virussen te herkennen en passende afweercellen te maken afgezwakt, de afweer is trager en minder goed. Om zo te zeggen ‘bij hen rinkelen de alarmbellen niet meer zo luid en als ze die toch horen, reageren ze niet meer of in ieder geval heel langzaam’. Daarom worden oudere mensen en personen met een verzwakt afweersysteem aangeduid als risicogroepen.

Het schijnt dat jonge mensen voor het coronavirus geen echte risicogroep vormen, ze worden minder vaak ziek en minder heftig ziek. Dit in ongebruikelijk, omdat kleine kinderen juist vaak extra kwetsbaar zijn, en er is nog onvoldoende verklaring voor. De regering besloot in eerste instantie om de scholen niet te sluiten. Van de andere kant: er zijn ook gegevens dat jonge mensen, ook al vormen zij geen risicogroep, het virus wel kunnen doorgeven. Vandaar dat de regering vervolgens – mede door maatschappelijke onrust – alsnog besloten heeft om ook de scholen tijdelijk te sluiten.

Zijn er geneesmiddelen voor corona?

Helaas zijn er nog geen geneesmiddelen voor corona. Er is wel hoop op een behandeling met antivirale middelen, antilichamen en een vaccin op termijn. Verschillende soorten virussen gebruiken soms wel vergelijkbare strategieën om zich in een lichaamscel te vermeerderen. Onder de huidige antivirale middelen tegen andere virusinfecties bevinden zich dus mogelijke kandidaten die met enige aanpassing wellicht ook werken tegen dit nieuwe coronavirus.

Daarnaast is er hoop dat men op termijn een vaccin zal kunnen ontwikkelen tegen dit virus. Er was al een vaccin in ontwikkeling tegen het coronavirus dat SARS veroorzaakt. Dit kan mogelijk als opstapje gebruikt worden voor het nieuw te ontwikkelen vaccin tegen het nieuwe coronavirus. Een vaccin helpt de mens om effectief afweercellen en afweerstoffen te ontwikkelen tegen het nieuwe coronavirus, zodat bij een volgende besmetting het afweersysteem paraat staat. Ook zijn er in het Rotterdamse Erasmus MC antilichamen in ontwikkeling die het virus kunnen herkennen en mogelijk preventief kunnen werken. Maar dan zijn we wel maanden of jaren verder.