De griepprik en Covid-19

Iedereen boven de 60 jaar én mensen van leeftijden met suikerziekte of een hart- of longaandoening kan gratis een griepvaccinatie of griepprik halen. Velen hebben dat ook dit jaar gedaan. Maar hoe zit het met de griepprik en corona? In dit artikel beantwoorden we de belangrijkste vragen.

Beschermt de griepprik tegen Covid-19?

Er zijn inderdaad aanwijzingen dat de griepprik ook een gunstige invloed kan hebben op het verloop van Covid-19. Dit antwoord vergt wel nadere toelichting. De griepprik is bedoeld om je te beschermen tegen een ernstig verloop van de griep. De griepprik zorgt voor de aanmaak van specifieke afweercellen en –stoffen tegen het griepvirus. Elk jaar wordt een nieuwe griepprik gemaakt die specifiek gericht is tegen de virussen die in de winter worden verwacht rond te gaan. Als het griepvirus – onverwacht – veel is veranderd, kan de bescherming door de griepprik aanzienlijk dalen.

De laatste tien jaar is duidelijk geworden dat bepaalde vaccins, zoals BCG (tegen tuberculose), BMR (bof, mazelen, rode hond) en OPV (polio), niet alleen bescherming bieden tegen de ziekten waarvoor ze bedoeld zijn, maar ook zorgen voor het ‘trainen’ van de aangeboren afweer. Dit is een belangrijk nieuw inzicht in het denken over afweer en vaccinatie. Of een griepprik door ‘training’ van de aangeboren afweer ook beschermt tegen de ernst van andere virusinfecties is dus een interessante vraag.

In 2019, nog vóór de coronapandemie, is dit voor andere luchtwegvirussen onderzocht. Het bleek dat vaccinatie tegen griepvirus niet alleen zorgt voor een minder ernstig verloop van de infectie veroorzaakt door het griepvirus, maar ook voor een minder ernstig verloop van daaropvolgende infecties door het parainfluenzavirus, het RS-virus, of gelijktijdige andere niet-luchtweginfecties. Er waren ook aanwijzingen dat juist na de griepprik een infectie met een aantal overwegend onschuldige luchtwegvirussen (zoals metapneumovirus en oude coronavirussen) minder mild verliepen. Hier had een griepvaccinatie dus een negatief effect.

Tijdens de huidige coronapandemie is daarom al gestart met onderzoek of de griepprik mogelijk een effect zou hebben op het verloop van Covid-19. In een ‘ecologische studie’ waarbij databestanden van grote groepen worden geanalyseerd, bleek de regionale sterfte aan Covid-19 in Italië in regio’s met een hoge griepvaccinatiegraad lager te zijn dan daar waar minder gevaccineerd was. Vergelijkbaar onderzoek is uitgevoerd op gegevens uit de Verenigde Staten en Brazilië. Dit gaf eenzelfde beeld: een hogere vaccinatiegraad tegen griep hing samen met een lagere sterfte aan Covid-19.

Hoewel bij dit soort ‘ecologisch’ onderzoek ook andere regionale verschillen kunnen meespelen – zoals verschillen in gezondheidszorg of gezondheidstoestand – suggereren deze bevindingen een beschermend effect door de griepprik. Het is goed nieuws dat resultaten tegenwoordig snel worden gedeeld. Het nadeel is dat hierdoor de analyses nog niet door collegawetenschappers kritisch zijn geëvalueerd.

Ook in het Nijmeegse Radboudziekenhuis bleek dat personeel dat zich eind 2019 had laten vaccineren tegen de griep een lagere kans op Covid-19 had dan de ongevaccineerden, die bovendien minder in contact kwamen met Covid-19-patiënten.

Nijmeegse onderzoekers hebben aan de bron gestaan van de nieuwe inzichten over het ‘trainen’ van de aangeboren afweer en kunnen nu ook in het laboratorium verklaren wat er gebeurt in de lichaamscellen die essentieel zijn in de aangeboren afweer (te weten: monocyten, macrofagen, dendritische cellen, neutrofiele granulocyten en Natural Killer-cellen). Zij hebben aangetoond dat die afweercellen in een reageerbuis, na blootstelling aan het griepvaccin bij een ontmoeting met SARS-CoV-2 meer en sneller afweerstimulerende stoffen (cytokines) maken. Dit is een belangrijke resultaat die de bevindingen uit epidemiologische studies ondersteunt.

Verloopt Covid-19 ernstiger na een griepprik of griep?

Het zou theoretisch ook mogelijk kunnen zijn dat een griepprik negatieve gevolgen heeft op het verloop van een latere Covid-19. ‘Interferentie’ is het woord dat gebruikt wordt voor het veranderde beloop van een tweede virusinfectie kort na een eerdere virusinfectie. Deze interferentie kan twee kanten uitwerken: negatief of positief.

De mechanismen van negatieve interferentie zijn nog niet goed begrepen. Mogelijk speelt een rol dat de hoeveelheid benodigde afweerstoffen door de eerste infectie op beginnen te raken. Ook is nog onduidelijk wanneer negatieve interferentie wel of niet optreedt. Het kan te maken hebben met de periode tussen de twee infecties, de heftigheid van de eerste infectie en misschien alleen voor bepaalde combinaties van virusinfecties gelden.

Net als de bovengenoemde ‘ecologische studies’ die een mogelijk positief effect van de griepprik op het verloop van COVID-19 hebben, is er ook een ecologische studie die het omgekeerde suggereert. De onderzoeker vergeleek de sterfte aan Covid-19 in 29 Europese landen en laat zien dat in landen waar de vaccinatiegraad tegen griep hoger is, de sterfte aan Covid-19 ook hoger is. De landen verschillen echter sterk in ziekteregistratie, ziektediagnostiek, in zorg en in samenstelling van de bevolking, waardoor het lastig blijft de daadwerkelijke waarde van deze bevinding in te schatten.

Ook een eerste literatuuronderzoek naar de relatie tussen griepprik en het verloop van Covid-19 toont wisselende resultaten. Hierbij moet ook weer expliciet worden vermeld dat in de onderzoeken geen rekening is gehouden met belangrijke, beïnvloedende factoren in de samenstelling van de onderzochte bevolkingsgroepen en de timing van de verschillende infecties.
Concluderend mogen we stellen dat er nog veel onbekend is over interferentie: bij welke combinaties van virusinfecties treedt het op, heeft het een negatief of positief effect en wat kunnen we er tegen doen. Zeker is dat er sprake kan zijn van het ‘trainen’ van de algemene afweer door een virusinfectie wat voordelen oplevert voor een volgende virusinfectie. Dit blijkt zelfs te werken bij een griepvaccinatie als quasi eerste infectie.